Mittal Patel requested relief package for nomadic communities who earn by performing theatrics and acrobatics...

Mittal Patel with Bhavaiya artist

Corona, at least for now,  has changed the way we function socially. 

The restrictions on public meetings and gatherings, fetes and celebrations are a new normal. The funerals too do not allow gathering of more than a few individuals.

 The livelihoods of folk artists from the nomadic communities who earn their living through their performances have been impacted as a result of these restrictions. The Bhavaiya, the Nats attract crowds whenever they host performances. The current situation cannot allow gatherings of this magnitude. I began receiving calls from individuals of Bhavaiya, Nat and Turi communities.

Mittal Patel have written to the
government

“Ben, we cannot step out. Summers are our season for performing, it is when we have our performances in the villages. Instead of performing, we are required to stay at home for our safety. How will we survive if we have to stay at home?” Kanubhai Bhavaia (Vyas) from Bala shared his turmoil. “We have no inheritance, we have no land handed over to us by our ancestors. Government has given relief packages to farmers, what about us, can’t they do something for us?” he continued.

Kanubhia is right. This needed to be brought to the government’s attention and I have done that. It would be great if folk artists were given some kind of assistance from the government.

The letter we have written to the government is shared here for reference….

Nat artist

કોરોનાએ સમાજિક વ્યવહારની પરિભાષા બદલી નાખી..

જાહેર સમારંભો, મેળાવડા બધુ જ બંધ થઈ ગયું. એ એટલે સુધી કે આપણું પ્રિયજન આ દુનિયામાંથી જાય ત્યારે એને વળાવવા પણ 15-20 થી વધુ સંખ્યામાં ન જઈ શકીએ..

Bhavaiya artists during their performance

આવામાં મનોરંજનના પરંપરાગત માધ્યમો થકી પેટિયું રળનાર કલાકારોની દશા માઠી થઈ છે.

ભવાઈ કે અંગકસરતના ખેલ જ્યાં થાય ત્યાં માણસો ભેગા થાય. જે હાલની સ્થિતિમાં શક્ય નથી..

ભવાયા, નટ અને તુરી સમાજના આવા કલાકારોના ફોન આવ્યા. બાળાના કનુભાઈ ભવાયા(વ્યાસે) કહ્યું,

'બેન ક્યાંય બારા નીહરાતું નથી. ઉનાળો અમારી સીઝન કેહવાય. રાતના ગામોમાં જઈને ભવાઈ ભજવતા એની જગ્યાએ સુરક્ષીત રહેવા ઘરમાં છીએ.. પણ આમ ઘરમાં બેઠે બેઠે જીવાશે કેમના?

અમારા બાપ દાદા પાસે જમી - જાગીર નથી.. સરકાર ખેડૂતો હાટુ રાહત પેકેજ જાહેર કરે એમ અમારી હાટુ નો કરી હકે?'

કનુભાઈની વાત સાચી હતી. સરકારમાં આ મુદ્દે રજૂઆત તો ચોક્કસ કરી શકાય જે મે કરી..

લોકકલાકારોને રાહત મળે તેવું કાંઈક થાય તો ઉત્તમ...

ફોટો સૂચક છે. બાકી સરકારમાં કરેલી રજૂઆતનો પત્ર સમજવા ખાતર જ મુક્યો છે...

We are Bhavaiyaa, the performers of the yore…

We are Bhavaiyaa, the performers of the yore…

“The stage is where I belong. When I am performing the role of a king, the stage shrugs with excitement and the audience is left spellbound.  There would be repeated requests of ‘once-more.’ I have servants at my back and call. As a king, I would bestow in lacs. However, once the curtains fell, I had taken off the costumes… the reality was completely the opposite.”

Bhavaiyaa Artist

This is an excerpt from the poem by Baldevbhai Bhavaiyaa. It beautifully narrates the realities and turbulences  the once celebrated Bhavaiyaa, experience today.

We were engaged in a conversation with this community when we causally asked Khodabhai, a performer who usually played the role of a women in the Bhavai acts, “Why do you wear just half wig, it would look more attractive it your wig covered your entire scalp?” Khodabhai had a very honest and upfront answer, “In the earlier days, we were rewarded very well for our art. After seven days of performances we took back lots of donations! These days no one likes to watch Bhavai, we are old but, continue to practice our traditional profession because that is all we know. We do not have land or other riches to fall back on.  We are left with no choice but to continue doing this. We know no one likes to see a half bald women but, a wig that covers the entire head is too expensive and if we spend money of costumes and cosmetics we will be left with nothing feed our families and self!

Can’t there be special incentives and support to promote and revive our art and make it more contemporary so that it appeals the current generations. These are the challenges the Bhavaiyaa face…

અમે ભવાયા...

રાજા બનીને જ્યારે સ્ટેજ પર આવું

ત્યારે સ્ટેજને ગજવી દેતો, ને પ્રેક્ષકોનું મન મોહી લેતો

વારે વારે વન્સમોર લેતો, દાસદાસીઓ ખમ્મા ખમ્મા કરતા

ને હું લાખોનું દાન દઈ દેતો

પણ પાત્ર પત્યા પછી વેશ ઉતારી ઘર ભણી જોતો.........

બળદેવભાઈ ભવાયાએ લખેલી આ કવિતામાં ભવાયા સમાજની વ્યથા છે.

ભવાઈમાં સ્ત્રી પાત્ર ભજવનાર ખોડ ભાઈને એમ જ પુછી લીધુ કે, માથામાં હંમેશાં અડધી વીગ કેમ પહેરો? પુરી પહેરો તો વધારે રૃડા લાગો. અમે તો અમસ્તા જ આ કહ્યું પણ #ચુંવાળિયાકોળીના ભવાયા ખોડભાઈએ એનો જવાબ આપ્યો,

‘તમારી વાત સાચી પણ ભવાઈ જોવી હવે કોઈને ગમતી નથી. અમારીએ ઉંમર થઈ બીજુ કશું આવડતું નથી ને કોઈ જમીન જાગીર છે નહીં. એટલે આના પર નભ્યા વગર છુટકોય નથી. પહેલાં સાત દિવસ ભવાઈ કર્યા પછી લોકો ઘણું દેતા પણ હવે એમ થતું નથી. માંડ માંડ ઘર જોગું નીકળે એમાં #શૃંગાર માટે વધારે પૈસા ફાળવવાનું અમને પોષાય નહીં. ને એટલે અડધી વીગ. ખબર છે ટાલવાળી સ્ત્રી જોવી કોઈને ગમે નહીં પણ આમાં વધારે પૈસા ખર્ચુ તો ઘેર શું આપુ?’

અમારી કલાને પ્રોત્સાહન ના મળે? #ભવાઈને નવા સ્વરૃપે સમાજ સમક્ષ મુકવામાં અમને મદદ ના મળે? 

#ભવાયા સમાજનો આ પ્રશ્ન...

#Bhavaya #NomadicTribe

s #VSSM #MittalPatel #ConditionOfBhavai#culture #Bhavai #HumanRights

The formation of a Development Corporation for Nomadic and Denitrified communities and the feeling of being left out……..

The leaders of nomadic communities gathered to
discuss their issues (file photo) 

The Government of Gujarat on 28th July 2015 announced  the appointments of Chairperson and Members for the Development Corporation for Nomadic and De-notified tribes. The Chief Minister Mrs. Anandiben Patel appointed Shri. Gorakhnath Vadee of Dhrangadhra and Shri. Kishankaka Nat of Deesa from the names given by VSSM as the members of the corporation. We were hopeful that the corporation consisting of 7 members will find a fitting representation of  community leaders/individuals from major/populous communities and we are glad that the Devipujak community is well represented. Community leaders from Raval, Bajaniyaa, Salat, Oad, Dafer, Bhavaya, Sandhi, Saraniyaa, Gadaliyaa etc. called up to inquire if their communities were duly represented!! While we had to affirmative answer to they queries but we did assure them that the individuals who have been appointed are good humans and will be listening to their grievances and concerns. 

While we are aware of the fact that the appointments of members to any such official body does have constitution restrictions, we also need to address the anxiety of almost 40 communities each of who is worried whether the agonies of their community will be heard! It is first time after the independence of our country that a special body to address the issues of nomadic communities has been formed hence it is rational that these concerns emerge from the communities that have no participation  to such an important body. 

As a remedial measure we feel that a working committee be formed which has representation from every community, the committee should meet at regular intervals, discuss the issues and take their suggestions and make  the future plans accordingly, this will also help strengthen the body and realise the objectives for its coming into being. At this stage we feel it is important that such a committee be formed or else the discontent from the communities would be difficult to curb.

We are extremely thankful to The Chief Minister Mrs. Anandiben Patel for the immediate decision of forming this much needed corporation and hope the concerns and grievances of nomadic communities will be addressed with similar pace.

ગુજરાત વિચરતી અને વિમુક્ત જાતી વિકાસ નિગમમાં અમારી જાતિમાંથી કોઈનું પ્રતિનિધિત્વ છે?? રાવળ, બજાણીયા, સલાટ, ઓડ, ડફેર, ભવાયા, સંધી, સરાણીયા, ગાડલીયા વગેરે

ગુજરાત વિચરતી અને વિમુક્ત જાતી વિકાસ નિગમમાં ચેરમેન અને સભ્યોની નિયુક્તિની જાહેરાત સરકારે તા. ૨૮ જુલાઈના રોજ કરી. સભ્યો માટે આદરણીય શ્રી આનંદીબહેનને vssm દ્વારા આપેલા નામોમાંથી શ્રી ગોરખનાથ વાદી (ધ્રાંગધ્રા) અને શ્રી કિશનકાકા નટ (ડીસા)ની પણ નિયુક્તિ થઇ. કુલ સાત સદસ્યોના બનેલા નિગમમાં વિચરતી અને વિમુક્ત જાતિના વધુ વસ્તી ધરાવતી જાતિના આગેવાનોને પ્રતિનિધિત્વ મળશે એવી આશા હતી જેમાં દેવીપૂજક સમુદાયને સારું એવું પ્રતિનિધિત્વ મળ્યું છે. જેનો આનંદ છે.

આજે રાવળ, બજાણીયા, સલાટ, ઓડ, ડફેર, ભવાયા, સંધી, સરાણીયા, ગાડલીયા વગેરે સમુદાયના આગેવાનોના પણ ફોન આવ્યા અને એમની જાતિમાંથી કોઈનું પ્રતિનિધિત્વ છે કે કેમ એ પ્રશ્ન કર્યો.. મારી પાસે જવાબ નથી.. પણ હાલમાં જેમની નિયુક્તિ થઇ છે એમાં ઘણા સારા માણસો છે અને એ આપણી વાત જરૂર સાંભળશે એવો દિલાશો આપણે એમને આપ્યો.. 

નિગમમાં સભ્યોની નિયુક્તિમાં બંધારણીય મર્યાદા છે આપણે એ જાણીએ છીએ પણ વિચરતા અને વિમુક્ત સમુદાયમાં સમાવેશ ૪૦ જાતિઓ તો પોતાની સ્થિતિની વાત નિગમમાં સંભાળશે કે કેમ એની ચિંતામાં છે. ચિંતા પણ સ્વાભાવિક છે આઝાદીના આટલા વર્ષો પછી પહેલીવાર એમના માટે કંઇક બન્યું છે અને એમાં પોતાની ભાગીદારી નહિ હોય તો પોતાનો અવાજ પહોચશે કે કેમ એ ભય પણ વ્યાજબી છે.. 

એક ઉકેલરૂપે એવું લાગે છે કે એક કાર્યકારી સમિતિ પણ બનાવવી જોઈએ જેમાં દરેક જાતિના સભ્યોને લેવા જોઈએ અને એની બેઠક પણ વખતો વખત થવી જોઈએ અને એમના મંતવ્યો લઈને નક્કર આયોજન પણ કરવું જોઈએ.. દાંત વગરના વાઘ જેવું નિગમ બની ના રહે તે માટે પણ કાર્યકારી સમિતિની રચના જરૂરી લાગે છે..   નહિ તો પ્રતિનિધિત્વ ના મળ્યાના રંજ સાથેનો વિરોધ ટાળવો મુશ્કેલ થઇ જશે.. 

નિગમના ત્વરિત નિર્ણય બદલ આદરણીય શ્રી આનંદીબેહન પટેલનો vssm વતી આભાર માનીએ છીએ. આગામી દિવસોમાં વિચરતા વિમુક્ત સમુદાયોના પ્રશ્નો આજ ત્વરાએ હાથ પર લેવામાં આવે એવી સહજ અપેક્ષા છે. 

એક માણસ તરીકેનું તમામ સન્માન મળે એ માટે ભેગા થયેલા વિચરતી વિમુક્ત જાતિના તમામ આગેવાનો (ફાઈલ તસવીર)