The resilient and dignified women taking up the uphill task of sustaining their families

54 nomadic families living in the Palnpur city of Banskantha have been allotted residential plots by the government. Amoungst these families  there is a  large number of young widows  who have lost their husbands to alcohol addiction. 13 Bajaniya families have been allowed plots of which 10 families are headed by widowed women. These women hawk fruits in trains between Palanpur and Abu Road. The income from this helps them sustain their families. 

Recently, we happen to meet these women during a visit planned to inquire how the families plan to construct their homes. The social welfare officer Shri. Prajapati was also part of the visit. it should be noted here that the government allocates Rs. 45,000 to the nomadic families staying in urban areas where as the amount doubles for those staying in rural areas. For these extremely marginalised families constructing a house is a mammoth task and for the ones in cities it becomes even more challenging. To even  ask these women if they have enough savings to cover partial construction cost was irrelevant. They are the ones who have refused to remarry and  accepted the challenge of sustaining their families with grace and dignity after losing their husbands to the addiction of alcohol. It is a responsibility they are honouring with great resilience. 

Along with these 54 families another 40 families from Vadia will also be allotted plots soon. We require support from the society to help us construct abodes of love and care for these families and we are sure we will get all the necessary support……..

ગુજરાતીમાં અનુવાદ...

આ બહેનો એવી છે કે, જેમણે પોતાના પતિ દારૂના વ્યસનમાં મૃત્યુ પામ્યાં પછી ઘરની જવાબદારી સ્વીકારી છે..

બનાસકાંઠાના જીલ્લા મથક પાલનપુરમાં વસતા વિચરતા સમુદાયના ૫૪ પરિવારોને રાજ્ય સરકાર દ્વારા રહેણાંક અર્થે પ્લોટ ફળવાયા છે. જે પરિવારોને પ્લોટ ફળવાયા છે એમાં નાની ઉંમરની વિધવા બહેનોની સંખ્યા ઘણી છે. બજાણીયા સમુદાયના ૧૩ પરિવારોને પ્લોટ આપ્યાં એમાં લગભગ ૧૦ બહેનો વિધવા છે. આ પરિવારની બહેનો ટોપલામાં ફ્રુટ્સ લઈને પાલનપુરથી આબુ રોડ સુધી ટ્રેનમાં ફેરી કરે અને એમાંથી ઉભી થતી આવકમાંથી ઘર ચલાવે છે.

સરકાર શહેરમાં વસતા વિચરતા પરિવારોને ઘર બાંધવા રૂ.૪૫,૦૦૦ આપે છે (ગામડામાં રૂ.૭૦,૦૦૦ આપે) આટલી રકમથી શું થાય? આ બહેનો સાથે ઘર બાંધવાનું આયોજન કેવી રીતે કરશો એ બાબતે વાત કરવાં સમાજ કલ્યાણ અધિકારી શ્રી પ્રજાપતિ સાહેબ સાથે જવાનું થયું. બચત છે? એવો પ્રશ્ન એમની સ્થિતિ જોઇને પૂછવો કે કેમ એ પ્રશ્ન હતો.. આ બહેનો એવી છે કે, જેમણે પોતાના પતિ દારૂના વ્યસનમાં મૃત્યુ પામ્યાં પછી ઘરની જવાબદારીમાંથી ભાગવા કે બીજે લગ્ન કરવાનો વિચાર માંડીવાળી પોતાના પરિવારને સાચવવાની જવાબદારી સ્વીકારી છે.. અને આ જવાબદારીને તેઓ  બખૂબીથી નિભાવી રહ્યા છે.

આ ૫૪ પરિવારોની સાથે વાડિયાગામના ૪૦ પરિવારોને પણ પ્લોટ ફળવાય એની તજવીજ થઇ રહી છે. આ પરિવારોની વહાલપની વસાહતના નિર્માણમાં સહભાગી બનવું જરૂરી લાગે છે અને એ માટે સમાજ પણ સહયોગ કરશે એવી શ્રદ્ધા રાખીએ છીએ.. 

Why would the families stay in such dire conditions if they had all the wealth and properties???

18 nomadic families have been residing in Ratila village of Banaskantha’s Diyodar block for a few years now. The names of 14 of these 18 families have been included in the BPL list but the government would not allot them residential plots. The government had pledged that all the families falling under the BPL list who do not have residential land or home will be alloted with one soon and yet these 14 families did not benefit from it. As we discovered later, the basic reason for this being the resistance of the villagers against allowing these families to  make Ratila their home. After 2 years of relentless efforts, making all the required presentations and drawing attention of the district collector on the issue,  the decision to take mandate of the land committee was reached. 

The moment the talk of taking a mandate of the land committee became afloat  the sarpanch took  up a signature campaign against allowing the Kangasiya to settle in their village. He presented this letter of opposition to the concerned  authorities. Ironically, one of the reasons cited in the letter for not allowing these families in the village is that they are wealthy families owning big grocery stores and fertile farm land in Rajasthan, properties in Dantiwada etc etc. Also mentioned was that the reason for allowing the allocation of  ration cards with Ratila village address was because they understood the villagers were very poor so a ration card will allow them access free ration from the government but to allow them permanent residency to the village by sanctioning  plots  for them was absolutely not permissible. The families own the mentioned properties so residential plots in Ratila village should not be sanctioned. How come they are considered poor when these families own shops (assumed by villagers of Ratila)  in village??

As always we fail to understand the attitude of the community in general. What difference would it make if 10-15 families make their village a permanent home??? The names of these nomadic families were included in the BPL list only when the government officials found them to be extremely poor why else would their names feature in a BPL list?? They were extremely poor a few years back and now suddenly they have become rich!! If the stance of the Panchayat is correct than that of the  officials is wrong and if the officials are are right than the Panchayt is wrong and the application made by them should be rejected straightaway. 

The TDO has ordered an inquiry in the issue. How long the will the resistance against the  settlement of these nomadic families continue is a difficult question to answer. If these families owned so many properties why would they beg to the government  for a mere 25 sq. mt plot  in a village like Ratila??? Also why would they stay in the conditions revealed in the pictures below  if  they had so much of riches??

ગુજરાતીમાં અનુવાદ...

આટલી બધી મિલકત હોય તો આ પરિવારો ફોટોમાં દેખાય છે એવી સ્થિતિમાં શું કામ રહે?

બનાસકાંઠાના દિયોદર તાલુકાના રાંટીલાગામમાં વિચરતી જાતિના ૧૮ પરિવારો રહે જેમાંથી ૧૪ પરિવારના નામ BPL યાદીમાં પણ આ પરિવારોને સરકાર દ્વારા રહેણાંક અર્થે પ્લોટ ફળવાયેલા નહિ. રાજ્ય સરકારનો સ્વર્ણિમ ગુજરાતની ઉજવણી વખતો સંકલ્પ કે BPL યાદીમાં હોય અને જેમની પાસે રહેવાં પ્લોટ કે ઘર નથી તેમને પ્રાથમિકતા આપીને પ્લોટની ફાળવણી કરવી પરંતુ, કમનસીબે રાંટીલામાં રહેતાં વિચરતી જાતિના આ ૧૪ પરિવારોને પ્લોટ ફળવાયા નહિ. મૂળ તો આ પરિવારોને પોતાના ગામમાં નહિ વસાવવાની ઈચ્છાના કારણે જ આ પરિવારો રહી ગયા. છેલ્લાં બે વર્ષથી સતત આ મુદ્દા પર અરજી કરી, કલેકટર શ્રીનું ધ્યાન દોર્યું ત્યારે જતાં આ પરિવારોએ પ્લોટ આપવાની વાત પર લેન્ડ કમિટીમાં નિર્ણય કરવાની વાત આવી. 

લેન્ડ ક્મીટીમાં આ પરિવારોને પ્લોટ આપવાની વાત આવી એટલે ગામના સરપંચે આ પરિવારોમાંથી કાંગસિયા પરિવારોને પ્લોટ નહિ આપવા બાબતની ગામના લોકોની સહી સાથેની અરજી કરી. જેમાં આ પરિવારો ધનાઢ્ય હોવાની વાત લખી. ગામમાં મોટી દુકાનો, રાજસ્થાનમાં નહેરના કિનારે મોટી ખેતીવાડી, દાંતીવાડા કોલોનીમાં ઘર વગેરે વગેરે.. વળી એમણે એમ પણ લખ્યું કે, ‘આ પરિવારોને અમે ગરીબ ગણી એમને અનાજ મળે એટલે એમને અમે રેશનકાર્ડ આપ્યાં હતાં પણ એ લોકોએ આ ગામમાં કાયમ રેહવા પ્લોટ માંગ્યા છે જે બિલકુલ યોગ્ય નથી. એમની પાસે તો ઉપર જણાવી છે એ મિલકતો છે એટલે એમને પ્લોટ ના આપવા.’ જો ગામમાં એમની પાસે મોટી દુકાનો હતી તો (જે નથી) તો તમે એમને ગરીબ કેમ ગણ્યા? 

કેવી માનસિકતા. વિચરતી જાતિના ૧૦ પરિવારો ગામમાં રહી જાય તો ફેર શું પડે પણ?? વળી રાંટીલામાં રહેતાં આ પરિવારો તો વર્ષોથી આ ગામમાં સ્થાઈ રહે છે એટલે જ એમની સ્થિતિ જોઇને આજ પંચાયતે એમના નામ BPL યાદીમાં લીધા હતાં હવે અચાનક આ પરિવારો આર્થિક રીતે સદ્ધર થઈ ગયા! જો પંચાયત સાચી છે તો BPL યાદી ખોટી થઇ? અને આ યાદી તૈયાર કરનાર પંચાયત સામે કડક કાર્યવાહી થાય અને BPL યાદી સાચી હોય તો પંચાયતના આવા ઠરાવનો પ્રતિષેધ થવો જોઈએ.. 

TDO શ્રીએ યોગ્ય તપાસનો આદેશ આપ્યો છે પણ આ પરિવારોના વસવાટનો વિરોધ ક્યાં સુધી થશે એ મોટો પ્રશ્ન છે... આટલી બધી મિલકત હોત તો આ પરિવારો સરકાર પાસે ૨૫ મીટરના પ્લોટની ભીખ શું કામ માંગે? અને એ પણ રાંટીલા જેવા ગામમાં!! અને ફોટોમાં દેખાય છે એવી સ્થિતિમાં પણ શું કામ રહેત?

So that the need to extend my hand does not arise in future……..

Kamuben Raval is a resident of an interior village named Odhav of Ahmedabad’s Detroj block. She has three sons, two of whom work as manual labourers in town of Kadi and  earn monthly Rs, 2,000 each. Kamuben’s husband also works as manual labourer. Large family and limited income makes it difficult for Kamuben to make ends meet. The responsibility of wedding her boys soon was also hovering around. VSSM’s Jayantibhai is from Odhav village and knew Kamuben well who also happens to be his neighbour. Jayantibhai was also much aware about the thrifty nature of Kamuben who would rather walk the distance  than spend money on short commutations. ‘It saves money had keeps me fit,’ she would say!! Jayantibhai wanted to help her out but was struggling to find alternates.   Odhav being a small village with very few vehicles passing by availability of fresh green vegetable is limited. Hence Jayantibhai suggested Kamuben set up a small roadside stall to hawk vegetables. Infact he had to convince a rather hesitant Kamuben to start this trade. He assured Kamuben to stand by her and provide all the necessary support. VSSM lent her Rs. 10,000 as a start-up capital. With the help of the money Kamuben bought vegetables and set up a road-side hawking stall. The stall has been strategically set-up on the road to the village well. The villagers of Odhav draw their drinking water from a well in the village so it was decided to set up the stall near the temple which falls en-route  the well. In absence of any other such hawkers Kamuben’s vegetable stall soon began doing a brisk business. Kamuben’s  husband purchases the vegetable from the town of Kadi every morning. From 8  to 11 in the morning Kamubne sells her veggies in the village.  At around 1.30 pm she sets them to hawk them in the nearby Odhavpura village and again sets up her stall again in the evening to sell the remaining stock. 

With her sheer hard work Kamuben has bought a hand cart within four months of setting up her vegetable stall. She pays an EMI of 800 to VSSM and has also purchased an LIC policy. Says Kamuben, ‘ I still run the household in Rs. 4000 as I did earlier. The money I earn from my vegetable vending goes into our savings so that in future we do not have to ask for money from someone.’ 

We are sure once the nomadic families start saving and planning their future a lot of their current issues will be resolved. All they need for now is the support to help the out of their current financial woes. 

In the picture Kamuben selling vegetables. 

ગુજરાતીમાં અનુવાદ...

‘ભવિષ્યમાં કોઈની સામે હાથ લાંબો ના કરવો પડે – કમુબેન રાવળ’

કમુબેન રાવળ. અમદાવાદ જીલ્લાના દેત્રોજ તાલુકાના અંતરિયાળ ગામ ઓઢવમાં રહે. પરિવારમાં ત્રણ દીકરા જેમાંથી બે દીકરા માસિક રૂ. ૨,૦૦૦થી કડી શહેરમાં છૂટક મજૂરી કરે. કમુબેનના ઘરવાળા પણ મજૂરી કરે. પરિવાર મોટો અને આવક માર્યાદિત. દીકરાઓને પરણાવવાની જવાબદારી પણ ખરી. vssmના કાર્યકર જયંતીભાઈ પોતે ઓઢવગામમાં રહે. કમુબેન એમની પડોશમાં રહે. રોજ આર્થિકભીંસની વાત થાય પણ શું કરવું એ કંઈ સુઝે નહિ. જયંતીભાઈ કામુબેનની બચત કરવાની વૃતિને બરાબર જુએ. ‘૧૦ રૂ. બસ ભાડાના ખર્ચવા કરતાં એટલું ચાલીને જઈએ તો પૈસા પણ બચે અને શરીર સારું રહે એવું કમુબેન માને.’ આવા કમુબેનને જયંતીભાઈએ ગામમાં શાકભાજીનું પાથરણું કરીને બેસવા કહ્યું. મૂળ ઓઢવ ખુબ નાનું ગામ. આવવા- જવા વાહનો પણ ખાસ ના મળે. ગામમાં નિયમિત લીલી શાકભાજી પણ ના મળે એટલે શાકભાજીનો વ્યાપાર કરવા જયંતીભાઈએ કમુબેનને સમજાવ્યા. પહેલાં તો કમુબેને કહ્યું, ‘મને આવું ના ફાવે’ પણ પછી જયંતીભાઈએ હિંમત આપી, જરૂર પડે બે દિવસ સાથે રહેવાં કહ્યું. કમુબેને શાકભાજી ખરીદવા રોકાણ કરવાં પૈસાની સગવડ અંગે ચિંતા વ્યક્ત કરી. vssm માંથી લોન આપવાની જયંતીભાઈએ ખાત્રી આપી. કમુબેને રૂ.૧૦,૦૦૦ની લોન લીધી. ઓઢવમાં આજે પણ લોકો કુવાનું પાણી પીવે. આ કુવા તરફ જવાના રસ્તે આવતાં મંદિરના ઓટલે શાકભાજી વેચવા બેસી શકાય એવી ગોઠવણ જયંતીભાઈએ કરી આપી અને કમુબેને શાકભાજીનો વેપાર શરુ કર્યો. ગામમાં આ પ્રકારે શાકભાજી વેચવાવાળા કોઈ નહિ એટલે એમનું કામ સરસ ચાલે છે. સવારે ૭ વાગે કડીથી શાકભાજી એમના ઘરવાળા લઇ આવે. જેને સરખું કરીને ૮:૦૦ વાગે એ વેચવા બેસી જાય. ૧૧:૦૦ વાગ્યા સુધી ગામમાં વેચે, પછી ઘરે જાય. વળી પાછા બપોરે ૧:૩૦ વાગે ઓઢવથી બે કી.મી દુર આવેલાં  ઓઢવપુરા ગામમાં ટોપલામાં શાકભાજીની ફેરી કરી આવે. શાકભાજી બચે તો સાંજે પાછા ઓઢવગામમાં બેસે. 

છેલ્લાં ૪ મહિનાની એમની આ મહેનતમાંથી એમણે હવે હાથ લારી ખરીદી છે. LIC ની પોલીસી લીધી, vssmની લોનનો રૂ.૮૦૦ નો હપ્તો પણ ભરે છે. કમુબેન કહે છે, પહેલાં રૂ.૪,૦૦૦ માં ઘર ચાલતું હતું એજ રીતે આજે પણ એજ રકમમાંથી ઘર ચાલવું છું. શાકભાજીના વેપારમાંથી તો બચત કરવાની છે જેથી ભવિષ્યમાં કોઈની સામે હાથ લાંબો ના કરવો પડે. 

વિચરતી જાતિઓમાં આર્થિક આયોજનનો અભાવ છે આ આયોજન એ લોકો કરતાં થઇ જાય તો એમનાં ઘણા પ્રશ્નોનું નિવારણ પોતાની મેળે આવી જશે. બસ જરૂર છે એમને આર્થિક રીતે બેઠા કરવાની...

ફોટોમાં કમુબેન શાકભાજીનો વ્યાપાર કરતાં.

The assurance of clearing the most difficult challenge we have taken-up…..

Decades ago a nomadic lady surviving under absolute poverty,  to fulfil  the hunger pangs of  the young children in the family takes up the profession of prostitution in the village of Vadia. Many other ladies reeling under similar conditions follow her. The men in the family take this as an opportunity to sit back, relax and absolutely do nothing. Over the period of time more women take up the profession as their husbands and brothers taking up the role of pimps. Gradually over the period of time Vadia became notoriously popular as a village where the traditional occupation of women is prostitution.  The men here have developed the mentality to not work. It is the women who carry the burden of earning for the entire household. 

VSSM began working in this village in 2006. It was a mammoth uphill task that we took up. The task of bringing the women out of this trade and rehabilitating them was an extremely challenging prospect than and continues to be so still but of a lesser degree now. The association with VSSM made 19 families decide not to send their girls in the trade of prostitution. These families left the village to settle in the town of Palanpur. The intention behind this relocation was to escape from the crutches of pimps and other vested interest groups. The men of these families began working as manual laboureres while women took up jobs of domestic helps. The kept their identities a secret as they began living a life of dignity. After a while other 90 families decided to stop pushing the women and girls in their families in prostitution. 21 families of this 90 families  moved to Palanpur and began staying with these 19 families. 40 families gave away their rights and entitlements of their land and home in Vadiya to begin their life afresh in Palanpur. They gave away their ration cards, voter ID cards issued from Vadia.

Initially we were not sure that the men from these families would begin working and the women too would get engaged in about intensive jobs but surprisingly,  things are different now. 

However, these families are living in a very pathetic condition in Palanpur. We have requested the district collector Shri. Dilip Rana to help us in getting these families residential plots. The additional collector Shri. Desai  who is very sensitive towards these families has already initiated the process of identifying place/land for these families. Meanwhile we are working on securing  the necessary documents to establish their residency in Palanpur. We are sure things will work out well. 

On 11th December we had a meeting with these families with the intention to convey the message of begin savings so that once they have land alloted they can begin construction. At the end when we asked if they had any concerns or questions, Munnaben replied, ‘ Don’t worry, we will begin saving right away, we are changing now and the numbers of  families who are pledging not to send their daughter in prostitution is also increasing. We have began education our children, when we walked out of Vaduya we were not sure of such possibilities but things are changing for good.’ Munnaben’s words were music to our ears. 

Harineshbhai, Secretary ‘Janpath’ always said working in Vadia is like  an acid test if you succeed here, you’ll succeed anywhere-everywhere. With such support from the community and authorities we are assured we shall succeed in this acid test. 

The picture is of the meeting we had in Vadia people on 11th. 

ગજરાતીમાં અનુવાદ..

વાડિયા એસીડ ટેસ્ટ જેવું જ છે પણ એ ટેસ્ટ સફળતાપૂર્વક પાર પડશે એવો વિશ્વાસ હવે વધ્યો છે..

ગામના પુરુષોની કામ નહિ કરવાની માનસિકતાનું પરિણામ વાડિયા. બહેનો દેહવ્યાપાર કરે એ રીતે ખુબ પંકાયેલું ગામ. ૨૦૦૬માં ગામમાં કામની શરૂઆત કરી હતી. ખુબ મુશ્કેલીભર્યું કામ લાગતું હતું. જોકે આજે પણ લાગે જ છે પણ આજે ઘણો બદલાવ છે. વાડિયાના જ ૧૯ પરિવારો જેમણે પોતાની દીકરીઓને દોઝખભરી જિંદગી નથી આપવી એવો નિર્ધાર કરી ગામ છોડી દીધું. પાલનપુરમાં આવીને રહ્યાં. બહેનો બંગલામાં વાસણો ઘસવા જાય પુરુષો મજૂરી કરે. રોજ લાવીને રોજ ખાય અને સ્વમાનભેર જીવે. હા, મૂળ વાડિયાના વતની છે એવું કોઈને ના કહે. કોઈ પૂછે તો મનમાં આવે એ ગામનું નામ લઇ લે. 

vssm ના પરિચયમાં આવેલા વાડિયાના ૯૦ પરિવારોએ ધીમેધીમે કરીને દેહ્વ્યપારને તિલાંજલી આપી. ૨૧ પરિવારો વાડિયા છોડી પાલનપુરમાં રહેતાં ૧૯ પરિવારો સાથે આવીને રહ્યાં. એમણે પણ એક જ નિર્ધાર કર્યો મહેનત કરશું પણ બહેનોને હવે આ ધંધામાં નહિ નાખીએ. ૪૦ પરિવારો પોતાના તમામ હક-દવા વાડિયામાં સરકારે ફાળવેલી જમીન પણ મુકીને આવ્યાં. મતદારકાર્ડ, રેશનકાર્ડ જેમના વાડિયાગામના હતાં એ રદ કરાવી દીધાં. શરૂઆતમાં અમને શ્રદ્ધા નહોતી કે, આ પરિવારો અને એમાંય ખાસ કરીને પુરુષો મહેનત કરશે.. વાડિયાની દીકરીઓ ધંધો (દેહવ્યાપાર) છોડી લોકોના ઘરે વાસણ માંજવા જશે.. પણ આશ્ચર્ય વચ્ચે આ બધું થઇ રહ્યું છે..

પાલનપુરમાં આ પરિવારો ખુબ જ દયનીય સ્થિતિમાં રહે છે. આદરણીય કલેકટર શ્રી દિલીપ રાણાને આ પરિવારોને પાલનપુરમાં કાયમી સરનામું મળે એ માટે જગ્યા આપવા વિનંતી કરી. પ્રાંત કલેકટર દેસાઈ સાહેબ પણ રાણા સાહેબ જેવા જ લાગણીશીલ એમણે આ પરિવારોને પ્લોટ આપવાની કાર્યવાહીનો આરંભ કર્યો.. દરખાસ્ત તૈયાર થઈ ગઈ છે. હા કેટલાંકની પાસે પુરાવાના પ્રશ્નો છે પણ એ બધું પાર પડશે એવી શ્રદ્ધા છે.

તા.૧૧ ડીસેમ્બર ૨૦૧૪ના રોજ વાડિયાના ૪૦ પરિવારો સાથે એમને મળનાર પ્લોટ સંદર્ભે અને ઘર બાંધવા માટે પાસે થોડી બચત ભેગી કરવી પડશે એ અંગે વાત કરવાં બેઠક કરી.

બેઠક પછી ઉભા થતી વખતે એમને પૂછ્યું કે, ‘તમારે કંઈ કેહવું છે?’ ત્યારે મુન્નાબેને કહ્યું, ‘અમે પૈસા ભેગા કરશું. તમે ચિંતા ના કરો.. હવે અમે બદલાઈ રહ્યા છીએ.. અમારી જેમ દીકરીઓને આ ધંધામાં નહીં મુકવાનો નિર્ધાર કરવાવાળાની સંખ્યા પણ વધી રહી છે.. બધા પોતાના છોકરાંઓને ભણાવી રહ્યા છે. અમે ગામ છોડ્યું ત્યારે અમને આ બદલાવની આશા નહોતી પણ હવે ઘણું બદલાઈ રહ્યું છે..’ એમની વાતથી એક સંતોષ થયો.. ‘જનપથ’માં હતી ત્યારે હરીણેશભાઈ હંમેશા કહેતાં, ‘વાડિયા એસીડ ટેસ્ટ છે એમાં પાર પડશો તો બીજું બધું જ કરી શકશો..’ આજે પણ વાડિયા એસીડ ટેસ્ટ જેવું જ છે પણ એ ટેસ્ટ સફળતાપૂર્વક પાર પડશે એવો વિશ્વાસ હવે વધ્યો છે..

આ પરીવારો સાથે બેઠક કરી એ વેળાની તસવીર. જેમાં વાડિયાના મુદ્દે કાર્યરત vssm ના સંનિષ્ઠ કાર્યકર શારદાબેન અને આ પરિવારો..

Saheb, how can you possibly allow these nomads to be part of our village?

A while ago, VSSM filed applications for allotment of residential plots on behalf of the 88 nomadic families staying on Boda road in Diyodar.  These families were not yet enlisted in the BPL list but the efforts of  VSSM enabled to get 39  families listed in the BPL list but these 39 families were not allotted plots. VSSM was struggling to get 127 families residential plots. The hitch was not the attititude of the officials, the district collector Shri. Rana, Additional Collector Shri. Kant were very sympathetic towards these families and made their best efforts to ensure that these families are allowed plots as soon as possible but the issue was with the land. It was difficult to find waste land in Diyodar, the town had grazing land but not waste land and  legally grazing land cannot b treated as waste land. 

7 kms from Diyodar is the village of Ogad, which has lot of waste land and the authorities began the process of alloting this land to the 127 families. However the moment the villagers got a wind of the officials intentions the entire community  began opposing the decision. 'These nomads are not from our village, so why settle them in our village??’ they questioned in union. The  land that was to be given to the nomad families was almost 2 kms away from the actual village but the villagers did not approve of them staying even within the distant boundaries of their village. The idea of settling them in Ogad village had to be dropped after the authorities came under political pressure  was. 

The next site identified was in Lodra village, 4 kms from Diyodar. Here too the same issue erupted. The villagers opposing the decision  saying that 'Nathwadee, Vansfoda are all robbers why allow them in our village??The women in these communities are into   felonious trades , we are vegetarians, Saheb, why bring them to our village??” Leaders of various communities staying in Lodra  would come up to the authorities and lobby against the nomads. We kept our fingers crossed, cause we were anticipating a similar fate like Ogad, villagers bringing political pressure!! Fortunately, the residents of Lodra are not as politically savvy as their counterparts of Ogad. So far no political party has intervened in the issue. The officials are trying hard to speed the process of allotment and ensure the allotments happen without further delay, before they face any other pressure.. For now we as organisational representatives and nomadic communities are  all helpless and  silent spectators  who are required to just wait and watch. Sometimes the rebel in us does want to shout out loud  but the communities we work with are too docile and humble and  yet not prepared to rebel.  They are too busy fighting for their survival how will they fight for their rights!!!! So we shall wait, wait for the sympathy of the powerful or is there an other way out????

The picture below depicts the manner in which the families who are awaiting allotment of plots survive. Why would we as humans not want that these families find a decent place to stay as sonar possible!!

ગુજરાતીમાં અનુવાદ...

‘ભલા થઇ સાહેબ આ વિચરતી જાતિવાળાને અમારા ગોમમાં ના ઘાલો..’

દિયોદરમાં બોડા રોડ પર રહેતાં વિચરતી જાતિના ૮૮ પરિવારોએ રહેણાંક અર્થે પ્લોટની માંગણી કરી હતી. આ પરિવારોના નામ BPL યાદીમાં નથી. જયારે vssm ના પ્રયત્નથી ૩૯ પરિવારોના નામ BPL યાદીમાં આવી ગયા છે પરંતુ તેમને પણ રહેણાંક અર્થે પ્લોટ મળ્યા નથી. ટૂંકમાં ૧૨૭ પરિવારોને પ્લોટ મળે એ માટેના આપણે પ્રયત્ન કરતાં હતાં. કલેકટર શ્રી રાણા સાહેબ ખુબ ભલા અને સંવેદનશીલ અધિકારી, પ્રાંત કલેકટર ખાંટ સાહેબ તો આ પરિવારોને ખુબ ચાહે આ અધિકારીગણ પણ આ પરિવારોને વહેલી તકે પ્લોટ મળે એ માટે પ્રયત્નશીલ પણ મુશ્કેલી જમીનની. દિયોદરમાં ઘણી જગ્યા પણ એ ગૌચર એટલે એમાં પ્લોટ ફાળવી ના શકાય. 

દીયોદરથી ૭ કી.મી. દુર ઓગડગામમાં સરકારી પડતર જગ્યા ઘણી ત્યાં આ ૧૨૭ પરિવારોને પ્લોટ આપવાની તજવીજ વહીવટીતંત્ર દ્વારા શરુ થઇ કે, આખા ગામે વિરોધ શરુ કર્યો. આ લોકો અમારા ગામના નથી. એમને અમારા ગામમાં શું કામ વસાવો છો? આમ તો ગામથી આ પરિવારોને જ્યાં જગ્યા આપવાની છે તે ૨ કી.મી. દુર છે પણ ગામને આ પરિવારો પોતાના ગામની હદમાં રહે એજ પસંદ નથી. આખરે રાજકીય દબાણ થયું અને ઓગડ ગામનો વિચાર પડતો મુકાયો. નવી જગ્યા લોદ્રાગામની પસંદ થઇ, દિયોદરથી ૪ કી.મી. દુર. પણ અહી પણ ગામના લોકો સખત વિરોધ કરી રહ્યા છે. ‘આ નાથવાદી, વાંસફોડા ચોર હોય એને અમારા ગોમમાં ક્યાં ઘાલો છો? એમની બહેનો પણ ખરાબ ધંધા

કરે અમારું ગોમ શાહુકારનું છે! ભલા થઇ સાહેબ આ વિચરતી જાતિવાળાને અમારા ગોમમાં ના ઘાલો..’ આવી લાગણી અધિકારી સમક્ષ ગામની દરેક જાતિના લોકો આવીને વ્યક્ત કરવાં લાગ્યા છે.. અમને ચિંતા હતી કે રાજકીય દબાણ વાપરી લોદ્રાગામ પણ રદ ના કરાવે પણ સારું છે આ ગામના લોકોનું રાજકારણ કાચું છે.. એટલે કોઈ નેતા હાલ પૂરતા આ ગામ બાબતે વચમાં પડ્યા નથી.. અધિકારી પણ આ પરિવારોને કોઈ પણ જાતની અડચણ વગર ઝડપથી પ્લોટ મળી જાય એની કોશિશ કરે છે.. 

આમાં વિચરતી જાતિ અને સંસ્થાગત રીતે અમારે તો એક બાજુ ઉભા રહીને રાજકારણ, ગ્રામજનો અને અધિકારી ગણનો શું નિર્ણય આવે છે એની રાહ જ જોવાની છે.. ક્યારેક બળવો કરવાનું મન થાય પણ પાછું જાતિ તરીકે અમારા આ સાદા-ભોળા માણસોને આ બળવો હાલ પુરતો મંજૂર નથી એ પણ હકીકત છે.. રોજે રોજની માથાકુટમાંથી ઊંચા આવે તો પોતાના અધિકાર વિષે જાગૃત થઈને વિચારે ને?? એટલે અમારે રાહ જ જોવાની છે આ રાહ મહેરબાનીની અથવા બળવાની બંને હોઈ –થઇ શકે છે.

જે પરિવારોના પ્લોટની માંગણી કરી કરી છે એની દશા નીચે ફોટોમાં જોઈ શકાય છે.. માનવતાને નાતે પણ આ પરિવારોને ઝડપથી પોતાનું કાયમી સરનામું મળે એમાં નિમિત બનવું જોઈએ.. પણ વળી પાછું પણ...

I wish to start a big grocery store in Vijapur market!!!!!!

Dafer Jumabhai of Vijapur town earns his living through brokering  used cars. However, Vijapur being a small town finding cars for sale on a continuous basis is not possible for him. Some months are good while others are ss with no work at all. In such times Jumabhai needs to take loan from others to keep his kitchen fires burning. At times he would ask for money from Tohid  as well. Tohid is VSSM team member and knows the conditions under which Jumabhai sustains self and family. Tohid teaches the children staying in the Vijapur’s  Dafer settlement. He is instrumental in resolving the issues the Dafer community faces in the settlement. 

Jumabhai, requires  to take loan frequently but remians very punctual in returning the borrowed money. The moment he would’ve cash on hand the first thing he did was to pay off the debt.  Tohid  was very much aware of this honesty and felt the need to settle Jumabhai by  providing him better options to earn living. Thohid asked him, ‘what else can you do apart from brokering?’ 

Jumabhai  expressed the desire to see up a small provision store in the settlement but that required some capital which he did not have. Thad asked him to manage to buy a small kiosk and VSSM would support for purchase of goods for selling. VSSM provided loan of Rs. 10,000 from which Jumabhai purchased stuff required for household usage, things that kids like and spent some on repair of the kiosk. 

 The kiosk started functioning but people would not buy from him in which jealousy of fellow community men played a role too. Tohid had a word with the community as a result of which they began buying stuff from him. Jumabhai now makes a profit of around Rs. 4000/-. He has been adding new stuff to his selling list gradually. He dreams of setting a big grocery store in Vijapur…..we wish him all the best for the same!!!

ગુજરાતીમાં અનુવાદ...

મારે વિજાપુરની બજારમાં મોટી કરીયાણાની દુકાન કરવી છે...

ડફેર જુમાભાઈ જૂની ગાડીઓની દલાલી કરે. પણ વિજાપુર જેવા નાના શહેરમાં ગાડીની દલાલીનું કામ કાયમ ના મળે ક્યારેક તો આખો મહિનો કામ વગર નીકળી જાય. સ્થાઈ આવક નહીં. જયારે પૈસા ન હોય ત્યારે વસાહતમાંથી કોઈ પાસેથી પૈસા ઉછીના લે અને ઘર ચાલે. જુમાભાઈની આ સ્થિતિ અંગે vssmના કાર્યકર તોહીદને ખ્યાલ. તોહીદ આ વસાહતમાં રહેતાં બાળકોને ભણાવવાનું કામ કરે સાથે સાથે ડફેર પરિવારોના પ્રશ્નો ઉકેલવામાં પણ મદદરૂપ થાય . ક્યારેક જુમાભાઈ તોહીદ પાસેથી પણ ઉછીના પૈસા લઇ જાય. જુમાભાઈ આમ ખુબ જવાબદાર વ્યક્તિ. પોતાની પાસે પૈસાની સગવડ થાય એટલે સૌથી પહેલાં ઉછીના લીધેલાં પૈસા લેણદારોને ચૂકવી દે. જુમાભાઈનો લેણદારો સાથેનો વ્યવહાર તોહીદ ખુબ નજીકથી જુએ. એણે જુમાભાઈને સરખો કામ ધંધો શોધી કામે લગાડવાનું નક્કી કર્યું.

જુમાભાઈ વાહનોની દલાલીની સાથે સાથે બીજું શું કામ કરી શકો એ વિષે તોહીદે વાત એમની સાથે વાત કરી. જુમાભાઈએ ‘વસાહતમાં પરચુરણ વસ્તુ માટે ગલ્લો/નાની દુકાન કરી શકાય પણ એ માટે આર્થિક સગવડ જોઈએ.’ એમ કહ્યું. તોહીદે એમને દુકાન માટેના કેબીનની વ્યવસ્થા કરવાં કહ્યું અને સમાન ભરવા vssm લોન આપશે એવી ખાત્રી આપી. જુમાભાઈએ કેબીનની વ્યવસ્થા કરી અને vssmએ એમને રૂ.૧૦,૦૦૦ની લોન આપીએ જેમાંથી એમણે બાળકોને ગમે એવી ખાવાની વસ્તુ તો કેટલીક ઘર વપરાશની ચીજો રાખવાનું શરુ કર્યું. થોડા પૈસા કેબીન રીપેર કરવામાં પણ નાખ્યા. 

આમ ગલ્લો-દુકાન શરુ થઇ પણ શરૂઆતમાં ખરીદાર ના મળે. વસાહતના લોકો ઈર્ષાના કારણે પણ જુમાભાઈ પાસેથી વસ્તુ ખરીદે નહિ. પણ તોહીદની સમજાવટથી વસાહતના લોકો, બાળકો જુમાભાઈ પાસેથી સમાન ખરીદતાં થયાં. હવે જુમાભાઈને મહીને ખર્ચ કાઢતાં ૪૦૦૦ની આવક થવાં લાગી છે. દર મહીને એ પોતના ગલ્લામાં/નાની દુકાનમાં નવી વસ્તુઓનો ઉમેરો પણ કરતાં જાય છે. જુમાભાઈની ઈચ્છા કરિયાણાની મોટી દુકાન વિજાપુર બજારમાં કરવાની છે. એમનું સ્વપ્ન ઝડપથી પૂરું થાય એવી અભ્યર્થના..

Never have I purchased so much of food in my entire life……..

The  traditional occupation of the Bajaniya staying in Vadhiyar region has been of piercing nose and ears and selling cosmetics. But this profession is practiced no more instead the community has taken up working as menial labourers and collecting  hair shed during combing. In the earlier times the houses in the villages were made of mud or just bricks. The women after combing their hair would collect the shed hair and tuck them in the wall ridges so that they would not keep flying around. The Bajaniyaa would move from village to village to collect these hair. Gradually people came to know that the Bajaniya were actually earning from waste hair by selling them  so the women instead to just tucking the hair  into  the ridges began gathering  it in bags so as to barter it to the visiting Bajaniya men. With changing times they have now began asking for money in exchange of their hair. 

Kantibhai Bajaniyaa of Baspa village is into the trade of collecting hair. Everyday he sets out to neighbouring or distant villages to collect hair with Rs. 500-600 in his pocket. With the purchased hair,  which generally is not much as this much money does not allow him to but more hair, he goes to the nearby town of Radhapur to sell it to the local buyer. Kantibhai was always at loss as the buyer generally weighed the hair less and paid Kantibhai accordingly. Kantibhai hardly earned from this occupation of his but he had to continue doing it as there were no other options available. With less cash-on-hand he had to commute everyday to the villages and also to Radhanpur to sell or else he would have no money to buy hair on the next day. The amount he earned every day was just enough to buy the ration for the day. 

Kantibhai needed some corpus on hand that would enable him to buy and sell hair in bulk. That ways he would not have to spend on daily commute and the buyer would also calculate the weight properly if the amount of hair was substantial. Kantibhai approached VSSM’s Mohanbhai and spoke to him about his need. He later made a detailed proposal to VSSM on the basis of which we loaned him Rs. 10,000. Kantibhai now sets out  to collect hair everyday but goes to sell it only once in 10 days. 

On 28th November Kantibhai called at  the office of VSSM and there was this distinct cheer in his voice. ‘ Today I sold 5.85 kilos of hair for Rs. 10,530/-. The buyer did not deduct even a single gram. If I exclude the expenses I have made to gather these hair I stand to earn Rs. 2700/-.  From the earned money I bought groceries worth Rs. 1000/- I have never purchased so much of grocery in my life. Before I would buy oil, spices, flour on daily basis,’ narrated Kantibhai.

It has been  one and half months since Kantibhai has took the loan and he has already returned Rs. 2100. We asked him to return the amount in smaller instalments. But Kantibhai insisted on this amount as he plans to pay of the loan as soon as possible. He does not like to be under any debt and as such  things are working out fine for him he feels, so he asks us not to worry much!!!!!

In the picture Kantibhai in green checked shirt with the hair he has collected....

ગુજરાતીમાં અનુવાદ...

મેં જિંદગીમાં એક સામટું રૂ.૧,૦૦૦ નું કરિયાણું ક્યારેય ખરીદ્યું જ નથી.

વઢિયાર પંથકમાં રહેતાં બજાણિયાનો પરંપરાગત વ્યવસાય નાક –કાન વીંધવાનો અને શૃંગાર પ્રસાધનો વેચવાનો પણ હવે એ વ્યવસાય પડી ભાંગ્યો છે. મોટાભાગના બજાણિયા છૂટક મજૂરી અને માથું ઓળતા કાંસકામાં આવતાં વાળ એકત્રીત કરવાનું કામ ગામે ગામ ફરીને કરે છે. ગામડાંમાં પહેલાં માટીની ઇંટોના ચણતરવાળા ઘર હોતા એ ઇંટો ખુલ્લી રહેતી પ્લાસ્ટર ત્યાં થતું નહોતું એટલે સ્ત્રીઓ પણ વાળ ઓળીને કાંસકામાં આવતાં વાળ ગમે તેમ રઝળે નહિ એટલે ભીંતમાં બે ઇંટો વચ્ચેની જગ્યામાં ભરાવી દેતી. બજાણિયા ગામમાં વાળ એકત્ર કરવાં શેરી શેરીએ ફરે અને ભીંતોમાં ભરાવેલા વાળ લઈને જતા રહે. ધીમે ધીમે સૌને ખબર પડીકે બજાણિયા જે વાળ લઇ જાય છે એનો વ્યાપાર કરે છે એટલે સ્ત્રીઓએ એ વાળ ઘરમાં ભેગા કરવાનું શરુ કરું અને બજાણિયા ભાઈઓને કોઈ વસ્તુના બદલામાં વાળ આપવાનું શરુ કર્યું. માથામાં નાખવાની પીન, ફુગ્ગા વગેરે જેવી પરચૂરણ વસ્તુના બદલામાં વાળ. હવે આમાં પણ બદલાવ આવ્યો છે લોકો હવે વસ્તુની જગ્યાએ એમની પાસે સીધાં પૈસા જ માંગવા માંડ્યા છે. 

પાટણ જિલ્લાના રાધનપુર તાલુકાના બાસ્પા ગામમાં બજાણિયા કાન્તીભાઈ પણ વાળ એકત્રીત કરવાનો વ્યવસાય કરે. આર્થિક સ્થિતિ સારી નહી એટલે રૂ.૫૦૦ કે રૂ.૬૦૦ લઈને ગામડાંમાં વાળ એકત્રીત કરવાં જાય અને આ રૂપિયામાંથી જેટલાં વાળ ખરીદાય એટલા મેળવીને રાધનપુર વેચવા જાય. રૂ.૫૦૦ કે ૬૦૦માં વધુ વાળ ભેગા ના થાય એટલે વેપારી વાળનું જે વજન થાય એમાંથી ૫૦ ગ્રામ ઓછું ગણે અને એ પ્રમાણે ભાવ આપે. આમાં એમને ખાસ પોષાય નહીં. એક તો રોજ વાળ લેવા ગામડાંમાં જવાનું અને વાળ ભેગા કરીને રાધનપુર રોજ વેચવા જવાનું આમ ભાડામાં જ ઘણું જતું રહે. માંડ બે ટંકનો રોટલો મળે એટલું ભેગું થાય. સામે મહેનત ઘણી થાય. 

આર્થિક સગવડ હોય તો ફક્ત વાળ ભેગા કરવાનું સળંગ આઠ-દસ દિવસ કરે અને પછી એને વેચવાં જવાનું કરી શકાય. વાળનો જથ્થો વધારે હોય તો વેપારી વજન પણ પૂરે પૂરું ગણે. કાન્તીભાઈએ આ બધી વિગત vssm ના કાર્યકર મોહનભાઈને કરી. મોહનભાઈએ એમને vssm આ બાબતે મદદ કરશે એમ કહ્યું. કાન્તીભાઈએ આપણને આ વિગતો સાથે અરજી કરી. આપણે એમને રૂ.૧૦,૦૦૦ની લોન આપી. હવે કાન્તીભાઈ વાળ એકત્રીત કરવાં ગામડાંમાં રોજે રોજ જાય પણ વાળ વેચવાં રાધનપુર ૧૦ દિવસે જવા લાગ્યા જેના કારણે રાધનપુર જવાનું રોજે રોજનું ભાડું બચ્યું. તા.૨૮/૧૧/૧

૪ ના રોજ એમનો ફોન આવ્યો એમના અવાજમાં પ્રસન્નતાનો રણકો હતો. એમણે કહ્યું, ‘આજે મેં ૫.૮૫૦ કિલોગ્રામ વાળ વેચ્યાં મને ૧૦,૫૩૦ મળ્યાં. વાળમાં જરાકેય કાપ મુકવાનું ના થયું. મારો ખર્ચો કાઢું તો પણ મને રૂ.૨૭૦૦ જેટલો ફાયદો થયો. મારા ઘર માટે મેં જિંદગીમાં એક સામટું રૂ.૧,૦૦૦ નું કરિયાણું ક્યારેય ખરીદ્યું જ નથી. રોજ ૧૦ રૂનું તેલ, ૫ રૂ.નું મરચું, ૫ની હળદર,૧ કીલો આટો... આમ જ ચાલતું. હવે સામટું ખરીદી શકું છું.’ કાન્તીભાઈને લોન લીધે દોઢ જ મહિનો થયો છે પણ એમણે રૂ.૨૧૦૦નો હપ્તો લોન પેટે પરત ચૂકવી દીધો. અમે કહ્યું, તમે રૂ.૭૦૦ ચૂકવશો તો ચાલશે. બાકી પાસે રાખો અને ધંધામાં વાપરો. એમણે કહ્યું, ના હવે બધું ગોઠવાઈ રહ્યું છે વળી માથે દેવું ના રહે એ જોવું પડેને? ભલે તમે નહિ માંગો પણ મારામાથે ભાર કેહવાય જલ્દી લોનના રૂ.૧૦,૦૦૦ ચૂકવી દઉં તો હું ફ્રી થઈ જવું ને.. તમે ચિંતા ના કરો હવે બધું બરાબર ચાલ્યા કરશે...’

ફોટોમાં લીલા કલરના ચેક્સ શર્ટ સાથે કાન્તીભાઈ, પોતે ભેગા કરેલાં વાળ દુકાનમાં વેચી રહ્યા છે.

My monthly income increased from Rs.1500 per month to Rs. 6000-6500 per Month

Pravinbhai Raval worked  with a tea stall in God village of Banaskantha’s Palanpur block. 5 years of job at the same tea stall and his salary had not gone beyond Rs. 1500 per month. Surviving on such meagre income was absolutely impossible but he had no options. His wife worked as a daily labour but even the combined  income was not enough to support the entire family.  The  financial crunch was nerve wrecking for the couple. The consistent price rise and absence of any other options has compelled Pravinbhai to continue with the job. A job he excelled at. His tea was terrific and very popular with the patrons but this was not something the owner of the stall  understood. 

Pravinbhai happen to meet Pareshbhai, a VSSM team member during a community association meeting of Raval community. As we have written about this before VSSM is in process of forming and reforming the community associations. The Raval community association is a very association amongst these. Pravinbhai and Pareshbhai began talking. Pravinbhai narrated his plight and daily struggle. He recommended Pareshbhai to start tea stall in Vadgaum saying it will make a brisk business. This suggestion triggered another idea in Paresh’s mind. ‘I don’t want to start any tea stall, but if you desire to start your own tea stall VSSM will provide you all the necessary support,’ suggested Pareshbhai to Pravinbhai.  Hearing this his  happiness knew no bounds, Pravinbhai was absolutely delighted with the sprouting of such  new prospects. ‘ I will contact you once I find suitable place in Vadgaum,’ he told Pareshbhai.  After a few days Pareshbhai received a call from Pravinbhai saying that it is difficult to find a place in Vadgaum as the cost is very high. He sounded very depressed. Later, Pareshbhai moved with him in Vadgaum to scout for a suitable place but the cost was too high, ultimately Paresh suggested to setup a tea stall in the village where costs are affordable. Once Pravinbhai made sure that it was ok for his boss  he decided to set up a tea stall near the bus stand  in God village itself. 

After a few weeks when we met Pravinbhai, the joy and happiness radiated from his face, there was no need for him to talk!! ‘Everyday I do a business of around Rs. 700 and make a profit of Rs. 200-250. The person I worked for did not value my work, he felt it was he who ran the show but after I quit his earnings have gone down. I have no complains against him, it was he who taught me to make tea and how to run a tea stall. I wish him all the best. I am my own boss now. Earlier getting a single leave was difficult now i can go to attend social functions at ease. I am grateful to the organisation for believing in me and lending me Rs. 20,000. From Rs. 1500 I have began earning  6000 to 6500..

ગુજરાતીમાં અનુવાદ...

આજે હું રૂ.૧૫૦૦ માંથી રૂ.૬૦૦૦ થી રૂ.૬,૫૦૦ કમાતો થઇ ગયો છું.

રાવળ પ્રવીણભાઈ છેલ્લાં પાંચ વર્ષથી બનાસકાંઠાના પાલનપુર તાલુકાના ગોળાગામમાં ચાની હોટલમાં માસિક રૂ.૧,૦૦૦થી નોકરી કરતાં. થોડાં સમય પહેલાં મોંઘવારીને ધ્યાનમાં રાખીને એમનો પગાર રૂ.૧૫૦૦ કરવામાં આવેલો પણ આટલી રકમથી શું થાય. આ બધા પરિતાપથી તેઓ માનસિક રીતે થાકી ગયા હતાં. શું કરવું એ સૂઝતું નહોતું અને વળી બીજો વિકલ્પ પણ દેખાતો નહોતો એટલે પરાણે મન માનવીને આ કામ કરી રહ્યા હતાં. વળી પાછી પ્રવીણે બનાવેલી ચા તો ચા પીનાર સૌ કોઈ વખાણે પણ એમનો પગાર વધારો થતો નહોતો. વળી ઘરની જવાબદારી પણ ખરી. એમની પત્ની છૂટક મજૂરી કરે એટલે જીવન ચાલ્યા કરે પણ આ રીતે બહુ લાંબુ ના ચલાય એવું પ્રવીણને સતત લાગ્યા કરે પણ બીજો રસ્તો સૂઝતો નહોતો. 

વિચરતી જાતિના યુવા સંગઠનો હવે નિર્મિત થઇ રહ્યા છે. રાવળ સમાજ એમાં ખુબ સક્રિય રીતે આગળ વધી રહ્યો છે. રાવળ સમાજના આવા જ એક યુવા સંગઠનની બેઠકમાં vssmના કાર્યકર પરેશ સાથે પ્રવીણની મુલાકાત થઇ. પરેશે પ્રવીણના હાલ-ચલ પૂછ્યા. પ્રવીણ ખુબ નિરાશ હતો એણે કહ્યું, ‘ચાની હોટલમાં કામ કરું છું પણ પગાર ખુબ ઓછો છે. પોસાતું નથી.’ થોડીવાર બંને ચૂપ રહ્યા પછી પ્રવીણે પરેશને કહ્યું, ‘પરેશ તમે વડગામમાં ચાની હોટલ કરો.. ખુબ સારી ચાલશે.’ પ્રવીણની આ વાતમાંથી પરશે હોટલ સારી ચાલશે એ વિગત પકડી અને પ્રવીણને કહ્યું, ‘મારે હોટલ નથી કરવી પણ તું તારી સ્વતંત્ર હોટલ કરવાં માંગતો હોય તો vssm તને મદદ કરશે.’ પ્રવિણ આ વાતથી ખુબ ખુશ થયો. સાથે સાથે વડગામમાં હોટલ માટેની જગ્યા શોધીને લોન માટે કહીશ એમ કહ્યું.’ આ વાતના થોડા દિવસમાં પ્રવિણે પરેશને ફોને કરીને વડગામમાં જગ્યા ખુબ મોંઘી મળે છે નહી પોસાય એવી વાત કરી. એ ખુબ નિરાશ હતો. પરેશ એની સાથે વડગામમાં બધે ફર્યો પણ ખરે ખર જગ્યાના ભાવ ખુબ હતાં. છેવટે પરેશે એને શહેર

છોડી ગામમાં એટલે કે ગોળાગામમાં જ હોટલ કરવાં કહ્યું. પ્રવિણ જે ભાઈના ત્યાં નોકરી કરતો હતો તેમને તકલીફ નહિ થાય એ જોઇને આ બાબતમાં આગળ વધવાનું નક્કી કર્યું. પરેશ અને પ્રવિણ બંને ગોળાગામમાં ખુબ ફર્યા અને બસ સ્ટેન્ડની બાજુમાં જ હોટલ કરવાનો નિર્ણય કર્યો અને હોટલ શરુ થઇ ગઈ.

હોટેલ કેવી ચાલે છે એ વિગતો મેળવવા પરેશ ગોળાગામ ગયો. પ્રવિણના ચહેરા પર આનંદ હતો. રોજ રૂ.૭૦૦ આસપાસનો ધંધો થાય છે જેમાંથી ખર્ચ કાઢતાં રૂ.૨૦૦ થી ૨૫૦ પ્રવિણને મળવા લાગ્યા છે. પ્રવિણ કહે છે, ‘હું જેમની હોટલમાં કામ કરતો હતો એમને મારી કદર નહોતી એમને એમ હતું કે, બધું એમનાથી જ ચાલે છે પણ મારા ગયા પછી એમનો વકરો ઘટી ગયો છે. પણ મને એમના માટે કોઈ રોષ નથી એમણે મને તક આપી એટલે હું ચા બનાવતાં અને હોટલ ચલાવતાં શીખ્યો. એમની હોટલ પણ સારી ચાલે એવું હું ઈચ્છું છું. હવે હું સામાજિક પ્રસંગોમાં પણ આરામથી જઈ શકું છું પહેલાં એક રજા જોઈતી હોય તો પણ મળવી મુશ્કેલ હતી. હવે હું સ્વતંત્ર છું. સંસ્થા એ મારા પર ભરોષો બતાવ્યો અને મને રૂ.૨૦,૦૦૦ ની લોન આપી જેના કારણે જ આજે હું રૂ.૧૫૦૦ માંથી રૂ.૬૦૦૦ થી રૂ.૬,૫૦૦ કમાતો થઇ ગયો છું.’ 

Residential plots for 10 Vasfoda families after four years of our diligent efforts and a team of dedicated officials enable….

The  Ranuj village of Patan district has a monsoon settlement of 10 Vansfoda families. The families were engaged in their traditional occupation of making cane baskets and other cane items but since the bamboo has become too expensive they cannot afford to pursue making them anymore. Since last many years wander from village to village selling plastic buckets, baskets, tubs and other household stuff. 

The villagers from Ranuj were totally opposed to the idea of these families settling in the village permanently. Every time talks about completing the formalities of making them permanent residents of the village would initiate and the villagers would come up with one or other objection. They even gave negative recommendations about these families when the proposal for granting them plots was made initially. Basis this the applications were rejected. 

It has taken four years of persistent efforts by VSSM and a team of extremely sensitive and dedicated officials to make the dream of owning a residential plot a reality for these families. After the initial rejection the applications were made again with all the possible relevant documents this time on recommendation of Additional Collector Shri. Bharatbhai Joshi an extremely cooperative officer. However, a recommendation made by Circle Officer that was attacked with the file got lost in the process. It is extremely difficult to get such a document again but the officials helped and we sailed through. A request for allotting plots in survey number 976 to these families was made. Same plot was also requested by others for an animal shelter.  But the relentless visits to the concerned offices by VSSM’s Mohanbhai, the goodness of Additional Collector and sensitivity  of Collector resulted in an order allotting plots to these families on the requested plot number on 18th November 2014. 

 ‘ We have been working hard on this matter for last 4 years, the last tim it was rejected we had absolutely lost hope,’ recounts a jubilant Mohanbhai. 'Had it no been the support  of the concerned  authorities this would not have been possible. Sri. Additional Collector Shri. Bharatbhai called me at 8 in the night to convey the good news. He was equally delighted. Next day morning when I went to his office to express my gratitude he said finish all the necessary procedures till I am in this office, if there is any delay who knows all this can again come to a halt, we never know,’ narrates Mohanbhai on his meeting with Bharatbhai. 

Mohanbhai has just gone to school till 7th grade yet the respect he receives from senior officials, so much so the even the Collector has instructed his PA to direct Mohanbhai’s phone calls to him to never reject his calls. He has even asked Mohanbhai to call him up whenever there is a need to do so. 

VSSM is extremely thankful to these officials for there relentless support. We congratulate Mohanbhai for his accomplishment for the Vansfoda families and his dedication for the causes of nomadic communities. 

The picture reflects the current residence of the Vansfoda families. 

ચાર વર્ષની મહેનતના અંતે ૧૦ વાંસફોડા પરિવારોને રહેણાંક અર્થે પ્લોટ ફળવાયા

પાટણ જીલ્લાના રણુજ ગામમાં ૧૦ વાંસફોડા પરિવારો વર્ષોથી રણુજગામમાં ચોમાસું પસાર કરે. આ પરિવારોનો પરંપરાગત વ્યવસાય વાંસમાંથી સુડલા –ટોપલા બનાવવાનો પણ વાંસ મોંઘો થતા હવે આ વ્યવસાય એમને પોસાતો નથી. હવે તેઓ પ્લાસ્ટીકના તબકડા, ડોલ, ટબ વેચવા ગામે ગામ ફરે છે. 

રણુજગામમાં આ પરિવારોના કાયમી વસવાટ સામે ગામલોકોનો સખત વિરોધ. એટલે જયારે પહેલીવાર એમના માટે રહેણાંક અર્થે પ્લોટની માંગણી કરી ત્યારે ગ્રામ પંચાયત દ્વારા આ પરિવારોના વસવાટની વિગતો અને હકારાત્મક અભિપ્રાય ના મળતાં દરખાસ્ત ના મંજૂર થઇ હતી. પ્રાંત કલેકટર શ્રી ભરતભાઈ જોશી ખુબ ભલા અને સંવેદનશીલ અધિકારી એમની મદદથી આ ફાઈલ શક્ય પુરાવા સાથે ફરી મૂકી. પણ ફાઈલમાં મુકેલો સર્કલ ઓફીસરનો અભિપ્રાય ખોવાઈ ગયો. માંડ મેળવેલો દસ્તાવેજ ફરી મેળવવો થોડો મુશ્કેલ બની જાય. પણ પ્રાંત અધિકારીની મદદથી બધું પાર પડ્યું. મૂળ સર્વે નંબર -૯૭૬માં આ પરિવારોને પ્લોટ ફળવાય એની આપણે માંગ કરી હતી. આ પ્લોટમાં પાંજરાપોળ માટે પણ જમીનની માંગણી હતી. પણ vssmના કાર્યકર મોહનભાઈના સરકારી દફતરના ધક્કા, પ્રાંત અધિકારીની ભલમનસાઈ અને કલેકટર શ્રીની લાગણીના કારણે આ પરિવારોને તા.૧૮-૧૧-૧૪ ના રોજ પ્લોટની ફાળવણીનો હુકમ થયો. 

vssmના કાર્યકર મોહનભાઈ આ બાબતે વાત કરતાં કહે છે, ‘છેલ્લાં ચાર વર્ષથી આ બાબતે મહેનત કરતાં હતાં. વાંસફોડા પરિવારોએ તો ફાઈલ ના મંજૂર થઇ ત્યારે આશા પણ ખોઈ નાખી હતી પણ અધિકારીગણની લાગણીથી આ થઇ શક્યું. પ્લોટ ફાળવણીનો હુકમ થયો એ અંગે મને રાતના ૮ વાગે પ્રાંત કલેકટર સાહેબે ફોનથી જાણ કરી. અમે જેટલાં ખુશ હતાં એટલાં જ એ પોતે પણ ખુશ હતાં. બીજા દિવસે આભારની લાગણી વ્યક્ત કરવાં ગયો ત્યારે એમણે કહ્યું, મોહનભાઈ હવે જલ્દી પ્લોટની માપણી અને બીજી વિધિ પતાવો. હું છું ત્યાં સુધી હું મદદ કરીશ. મોડું કરો અને વળી પાછું આ બધું ખોરંભે ના પડી જાય એ આપણે જોવાનું છે.’ મોહનભાઈ જેવા ૭ ધોરણ ભણેલાં vssm ના કાર્યકરને શ્રી ભરતભાઈ ખુબ સન્માન આપે. કલેકટર શ્રી ઠક્કર સાહેબે પણ એમના પી.એ.ને સુચના આપી હતી કે, ‘મોહનભાઈનો કોઈ પણ બાબતમાં ફોન આવે તો મને આપવાનો, ના નહી પાડવાની’ અને મોહનભાઈને કહ્યું હતું, ‘જયારે મારું કામ હોય ત્યારે મને ફોન કરવાનો એમાં જરાય સંકોચ નહિ રાખવાનો..’ આ અધિકારીગણનો vssm પરિવાર આભાર વ્યક્ત કરે છે.

દેશ દુનિયામાં વસતી અને જેમને પણ સ્થાઈ રહેવું છે એવા તમામ વિચરતા – વિમુક્ત પરિવારોને ઝડપથી એમનું સરનામું મળે એવી લાગણી છે.. રણુજના વાંસફોડા પરિવારોને અને એમની માટે અપાર લાગણી ધરાવતાં મોહનભાઈને અભિનંદન ..

ફોટોમાં વાંસફોડા પરિવારો હાલમાં જે સ્થિતિમાં રહે છે તે જોઈ શકાય છે 

Soon we shall be owners of these carts…….

Since last couple of months we have been sharing with you stories of individuals who have taken loans from VSSM to initiate their own venture or buy a machine that increases their potential of earning more. Today we share with you a similar story of three other individuals. 

100 families of Vedva Devipujak and Marwari Devipujak communities stay in a settlement in Surendranagar’s Dudhrej town. Most of these families earn their living by working a manual labourers. 27 of these families earn their living by ferrying goods  on a hand cart. The hand carts are rented. Everyday these families rent hand carts from the Mehta Market of Surendranagar at the cost of 20 per day. Individuals live Kalubhai have been renting such carts since last 10 years. ( So far Kalubhai must have paid rent enough to own his own hand cart shop) . A year back 7 families were given hand carts under the Manav Garima Scheme, the rest have been left out. 

Harshadbhai, a team member of VSSM explained the math to the individuals who had been renting carts. 'With a monthly EMI of 600 you can own a cart in 1.5 year,’ he told them. Harshadbhai requested VSSM to support these families and since we knew Kalubhai Devipujak, Sureshbhai Devipujak and Ratabhai Devipujak we agreed to support them with a loan of Rs. 9000/-

It has been more than 2 months since these individuals  bought their own carts. The income has been fair enough, they pay a monthly instalment of Rs. 500. Two instalments are already paid. The most important part is they do not have to depend on others,  there are no fixed hours of returning the carts so if the season is good they push the cart for long hours. There used to be a lot of conditions attached with the rentals which apply no more. Kalubhai is a happy man, ‘ we are glad Harshadbhai explained us and came too our support, there were time when we wanted to work more but we were at the mercy of the cart owners  now we are our own boss and with a monthly instalment of R. 600 we will soon be owners of our carts!!’ 

Others from the settlement have also approached VSSM for support  ad we intend to provide them with the loan soon. 

In the picture - Kalubhai in red shirt, Sureshbhai Devipujak with the parcels and Ratabhai Devipujak with the loaded cart. 

ગુજરાતી અનુવાદ....

રૂ.૬૦૦નો હપ્તો ભરીયે તો ૧૫ મહિનામાં લારી આપણી પોતાની થઇ જાય...

સુરેન્દ્રનગરના દુધરેજમાં વિચરતા સમુદાયમાંના વેડવા દેવીપૂજક અને મારવાડી દેવીપૂજક પરિવારના ૧૦૦ ઉપરાંત પરિવારો રહે છે. આ પરિવારોમાંના મોટાભાગના છૂટક મજૂરી કરે જયારે ૨૭ જેટલાં પરિવારો હાથલારી પર માલ-સામાન ઢોવાનું કામ કરે. હાથલારી પર માલની હેરફેર કરવાનું કામ કરતાં ૨૭ પરિવારોમાંથી કોઈ વ્યક્તિ પાસે પોતાની માલિકીની લારી નહિ. રોજ સવાર પડે અને સુરેન્દ્રનગરના મહેતા માર્કેટમાં જવાનું અને ત્યાંથી રોજનાં રૂ.૨૦ આપીને ભાડેથી લારી લેવાની અને સાંજે એ લારી પરત આપવાની. કાળુભાઈ જેવા તો છેલ્લાં ૧૦ વર્ષથી ભાડેથી લારી લઈને કામ કરતાં. (કાળુભાઈએ અત્યાર સુધી ચૂકવેલી રકમ ગણીએ તો પોતાની લારીઓની દુકાન થઇ જાય). એક વર્ષ પહેલાં સમાજ કલ્યાણમાંથી ૭ પરિવારોને માનવ ગરિમા યોજના અંતર્ગત લારી મળી. પણ બાકીના પરિવારો  આજ રીતે ભાડેથી લારી લઈને કામ કરે. 

vssm ના કાર્યકર હર્ષદે આ પરિવારોને ભાડેથી લારી લો તો માસિક રૂ.૬૦૦ તો ભાડામાં જતા રહે એના કરતાં પોતાની લારી લઈને પછી એનો માસિક રૂ.૬૦૦નો હપ્તો ભરીયે તો ૧૫ મહિનામાં લારી આપણી પોતાની થઇ જાય એ અંગેની સમજણ આપી. જે એમના ગળે ઉતરી. હર્ષદે આ પરિવારોને vssmમાંથી લોન આપવાની વાત કરી. આપણે શરૂઆતમાં વસાહતમાંથી કાળુભાઈ દેવીપૂજક, સુરેશભાઈ દેવીપૂજક અને રતાભાઈ મારવાડી દેવીપૂજક જેઓ vssmને જાણતા હતાં તે દરેકને રૂ.૯,૦૦૦ ની લોન આપી જેમાંથી એમણે લારી ખરીદી જે ફોટોમાં જોઈ શકાય છે. 

પોતાની લારી પર કામ કરવાનું શરુ કરે અઢી મહિનાનો સમય થયો. આવક પણ પ્રમાણમાં ઠીક ઠીક થઈ રહી છે. vssmને તેઓ હપ્તા પેટે માસિક રૂ.૫૦૦ આપે છે. બે હપ્તા ભરાઈ પણ ગયા છે. કોઈ ઉપર આધારિત ના રહેતાં પોતાની માલિકીનું સાધન વસાવ્યા પછીનો અનુભવ કહેતાં કાળુભાઈ કહે છે, ‘હર્ષદભાઈએ જે રીતે સમજાવ્યું એ બરાબર હતું. નિયમિત ભાડું આપીએ તોય એ માલિકીની લારી ના કહેવાય. વળી જેમની પાસથી ભાડેથી લારી લીધી હોય એને સમયસર સાંજના પાછી આપી દેવાની હોય.. આવામાં સિઝનમાં વધારે કામ મળે એમ હોય તો પણ દુકાનવાળાના એના સમયે જ લારી પાછી આપી દેવાની. વળી ક્યારેક બજાર પહોંચતા મોડું થાય તો લારી ના પણ મળે. હવે આ બધી ઝંઝટમાંથી ઝૂટકરો મળી ગયો. અમારો સ્વતંત્ર ધંધો થઇ ગયો.’ આ વસાહતમાંથી બીજા ભાઇઓ પણ લારી માટે લોન આપવા કહી રહ્યા છે.. જે કરવાનું પણ છે..

નીચે ફોટોમાં 

(૧) લાલ શર્ટ પહેરેલાં કાળુભાઈ દેવીપૂજક

(૨) પાર્સલ જેમણે ઉપાડ્યું છે એ સુરેશભાઈ દેવીપૂજક

(૩) સામાન ભરીને લારી લઈને જઈ રહ્યા છે એ રતાભાઈ મારવાડી દેવીપૂજક

The Bharthari are not included in list of Nomadic communities!!!

The Bharthari, are known to be decedents of King Bharthari. In the olden days they would wander from village to village and sing lullabies to welcome the new born. Infact the families would especially host them for the occasion and reward them with grains,clothes and cash.

The Bharthari are very docile and timid by nature. They make their dangaas far from the village, mostly survive under the shade of old sarees which,  hardly protect them from any of the elements of nature. Whenever the villager ask them to move out they do that with no questions asked. The community is very  very small in size. In Gujarat there is no separate settlement of this community they stay in proximity to other nomadic communities. VSSM has been struggling to settle this community. We have applied to the government for allocation of residential plots for these families. When applications were filed for 29 families staying in Mahadeviya and Bhoyan it came to light that the government has not listed this community as nomadic. 

We made representation of this case to the department of Social Justice and Empowerment  however nothing much can be done on the matter. The list of nomadic communities with the Government of Gujarat is as old as the state’s existence no modifications have been done so far. Earlier when the Mumbai and Saurastra were states and the lists of communities that they had were  later adopted by the newly formed Gujarat state in 1963. Ironically no proposals for modifications have also never been made. There have been change in the list of OBC list in 1978 when the list grew from 72 to 146 which also includes some nomadic and de-notified communities but this has not been the case with the list of nomadic communities. The Bharthati are one sub-sect of the Nath tribe, there are numerous sub-sects of the Nath that have been included in the government list like the Nath- Bawa, Giri, Bharati, Margi etc. but the Bharthari inspite of being a sub-sect of Nath does not find mention in the government’s list of nomadic tribes. We are in discussion with the concerned department to find some solution to the matter that has at present left the 29 Bharthari  families heart broken. 

The picture is of Ravanhatta which is synonymous with the Bharthari tribe. 

ગુજરાતીમાં અનુવાદ...

ભરથરી સમુદાયનો સમાવેશ વિચરતી જાતિમાં થતો નથી!!!

રાવણહથ્થા પર હાલરડાં, ભજનો વગાડીને પોતાનું ગુજરાન ચલાવતો ભરથરી સમુદાય સદીઓથી વિચરતો રહ્યો છે. ગામમાં કોઈના ઘરે બાળકનો જન્મ થયો અને ભરથરી ગામમાં આવ્યાં હોય તો નવા જન્મેલાં બાળકનું હાલરડું ગાવા માટે ભરથરીને બોલાવે. હાલરડું પત્યા પછી જૂની સાડી, અનાજ અને થોડા પૈસા આપી એને વિદાય કરે. રાજા ભરથરીના વંશજ એવા ભરથરી સમુદાયની વસતી ગુજરાતમાં ખુબ ઓછી છે. સ્વભાવે ગભરુ પ્રજા. ગામથી દુર છાપરાં નાખીને રહે આમ તો એમનાં છાપરાં એમને ભિક્ષામાં મળેલી સાડીથી બનેલા હોય. જેમાં તડકો, વરસાદ કે ઠંડી તો રોકાય જ નહી. વળી ગામલોકો જયારે ગામ ખાલી કરવાં કહે એટલે ડંગા ઉપાડીને જતાં રહે. ગુજરાતમાં એમની સ્થાઈ વસાહતો ખુબ ઓછી છે. 

સદીઓથી વિચરતું જીવન જીવતાં ભરથરી પરિવારોના કાયમી વસવાટ માટે આપણે પ્રયત્ન કરીએ છીએ. બનાસકાંઠાના મહાદેવીયા અને ભોયણમાં રહેતાં ૨૯ ભરથરી પરિવારોને રહેણાંક અર્થે પ્લોટ મળે એ માટેની કાર્યવાહી આપણે આરંભી ત્યારે ખ્યાલ આવ્યો કે, સરકારે ભરથરીને વિચરતી જાતિમાં ગણ્યા જ નથી.

‘સામાજિક ન્યાય અને અધિકારીતા વિભાગ’માં આ સંદર્ભે રજૂઆત કરી છે પણ આ જાતિઓના સંદર્ભે કરુણતા એ છે કે, મુંબઈ રાજ્ય અને સૌરાષ્ટ્ર રાજ્ય અસ્તિત્વમાં હતાં એટલે કે ગુજરાતનું અસ્તિત્વ નહોતું ત્યારે આ બંને રાજ્યો દ્વારા વિચરતી-વિમુક્ત જાતિની જે યાદી બનાવી હતી જે ૧૯૬૩માં ગુજરાત રાજ્યે સ્વીકારી. આ યાદીમાં આજદિન સુધી કોઈ સુધારા, વધારા કર્યા જ નથી. ના એ બાબતની કોઈએ દરખાસ્ત કરી. જબકી સામે પક્ષે સામાજિક અને શૈક્ષણિક રીતે પછાત જાતિઓની યાદી બક્ષીપંચે ૧૯૭૮માં આપી તે વખતે એમાં ૭૨ જાતિઓનો સમાવેશ કર્યો હતો જેમાં વિચરતી અને વિમુક્ત જાતિનો પણ સમાવેશ થાય છે એ યાદી આજે ૧૪૬ની થઇ ગઈ છે. પણ વિચરતી જાતિની યાદીમાં કોઈ સુધારો નથી થયો. 

ભરથરી નાથ પંથી છે વિચરતી જાતિમાં નાથ સમુદાયનો સમાવેશ થાય છે. આ નાથના પર્યાય તરીકે ભરથરીને સ્વીકારવામાં આવે તો આ પ્રશ્ન હલ થઇ જાય તેમ છે. હાલ તો ભરથરી પરિવારો પોતાને સ્થાઈ રહેવાં પ્લોટ નહિ મળે એ વિચારીને જ નિરાશ થઇ ગયા છે. સરકાર ઝડપથી એમની સ્થિતિ જોઈ એમની સમસ્યાનો ઉકેલ આપે એની રાહ જોઈએ છીએ સાથે સાથે સરકાર સામે ચાલીને આ જાતિઓના સ્પસ્ટીકરણ બાબતે વિચારે એની રાહ જોઈએ છીએ..

ફોટોમાં જે વાદ્ય સાથે ભરથરી પરિવારો ઓળખાય છે એ રાવણહથ્થો જોઇને જ લોકો કહી દે અરે આતો ભરથરી – ભટકતાં પણ સરકારી ચોપડે એમની વિગતો વિચરતી તરીકે ચડી નથી.. 

we just want to work very hard with honesty…….

Bharthari  Chamnbhai and Kalubhai earned their living by singing bhajans and folk songs and playing the traditional instrument Ravanhatta. Their lives were filled with constant wanderings where managing a single square  meal for the family was impossible most of the times.  Their sons Ramabhai and Amratbhai were witness to this daily struggle. The families stayed in Sutharnesdi village of Bhabhar block since last 10 years but the villagers were unwilling to allow them to settle permanently in the village. Acquiring documents like voter ID card, ration card etc became possible after a lot of effort. Staying in the Danga/settlement the families face constant harassment from the police who were in always watching out  for a chance to arrest them and confess to the crimes they have not committed.  VSSM’s presence have saved them many a times. Making us ask the crucial question what if we were not present??

Inspite of hailing from Bharthari community both Ramabhai and Amratbhai were not blessed with a voice that could sing so earning a living by singing bhajans was not possible, both earned their living by working as manual labourers doing petty jobs. Life continued to be a struggle. How will we survive, will our children have the same life as us, will they face the same hardships ???? were the questions that always budged them.. from labour they turned to collecting hair ( in village and towns individuals go door to door and collect the hair that we shed while combing) in exchange of some jewellery, hair clips, rubber bands, small toys, balloons etc.  The hair are later sold. The earning was better than labour but they had to walk all he time. 

Naranbhai, our team member was witness to their hardships he suggested them to bring different shaped balloons so that the kids will get interested in the process and told them that VSSM will give them loan to buy a bicycle so that they can cover more villages in a single day. Since they had no bank account they were worried, we tried to get their accounts opened but they had no money that is required to open the account. So VSSM mended its rules for lending money for these to very hard working individuals and gave them cash loan to buy bicycles. 

It has been two months since they started doing their business on cycles, they can now cover three villages and the earning has increased. They earning goes to Rs. 250 to 300 per day. They are absolutely punctual in paying the instalments, most of the time they pay their instalments before time. 

'We want to work very hard with honesty and give a bright future to our kids,’ is what they are telling Naranbhai. 

'What are your plans ,  what are your dreams?’  Naranbhai asked them.

they just had  smile on their faces, smiles that spoke a thousand words…... 

‘ખુબ મહેનત કરવી છે અને નીતિથી કમાવવું છે’

ભરથરી પરિવારમાં જન્મેલાં રામાભાઈ અને અમરતભાઈના પિતા ચમનભાઈ અને કાળુભાઈ રાવણ હથ્થા પર ભજનો/ગીતો વગાડી રોજીરોટી રળતાં. સતત રઝળપાટભર્યું જીવન. બે ટાંકનો રોટલો હંમેશા નાસીબ પણ ન થાય.

ભાભર તાલુકાના સુથારનેસળીમાં છેલ્લાં ૧૦ વર્ષથી સ્થાઈ રહે પણ ગામલોકો સ્વીકારે નહિ. રેશનકાર્ડ, ચૂંટણીકાર્ડ માટે પણ ખુબ ઝઝૂમવું પડ્યું. વળી ગામથી છેટે ડંગા હોવાના કારણે પોલીસ પણ વગર વાંકે આવીને પકડીને લઇ ગયેલી. આતો vssm સાથે હોવાના કારણે આગળ કશું થયું નહિ, નહિ તો ગુનો કબૂલ થાય – કરાવે અથવા માર તો પડે જ... 

પોતાના પરિવારનો રોજીંદા જીવન ટકાવવાનો સંઘર્ષ રામાભાઈ અને અમરતભાઈ જુએ. કોણ જાણે કેમ ભરથરી પરિવારમાં જન્મ્યા હોવા છતાં કંઠ સારો ના નીકળ્યો. એટલે રાવણહથ્થા પર ગાવાનું અને યાચવાનું તો થવાનું નહોતું. નાની-મોટી મજૂરી બંને જણા કરે. પોતાનો સ્વતંત્ર પરિવાર પણ થયો પણ એક પ્રશ્ન રોજ થાય, આમ રઝળી – ભટકી સમાજથી હળધૂત થઈને કાયમ જીવવાનું? મારા બાળકો પણ આવું જ જીવશે? શું કરવું? આમ વિચારતા બજાણીયા સમુદાય જે કામ કરે છે તે માથું ઓળતા કાંસકામાં ઊતરતાં વાળ એકત્ર કરવાનું બદલામાં વાળ જેમની પાસેથી લે છે એમેને ફુગ્ગા, બોરિયા, માથામાં નાખવાની પીન આપવાનું શરુ કર્યું અને આ વાળ વેચીને તેમને પ્રમાણમાં ઠીક એવું મળતર પણ મળવા માંડ્યું. બે ભાઇઓ રોજ ઘરેથી ગામો નક્કી કરીને નીકળે અને એક દિવસમાં એક ગામ ફરે.. પગપાળા કેટલું થાય?

vssm ના કાર્યકર નારણ આ બંનેની મહેનતને જુએ. નારણે બંનેને વાળ એકત્રીત કરવાની સાથે સાથે બાળકોને ગમતાં ફુગ્ગા તે પણ જુદા જુદા આકારના વેચવા માટે કહ્યું અને તે માટે સાયકલ ખરીદવા માટે સંસ્થા લોન આપશે તેવી વાત કરી. પહેલાં તો રામાભાઈ અને અમરતભાઈ બંનેને થયું કે, લોન લઈશું અને ભરપાઈ નહીં થાય  તો? પણ નારણે એમને એમની જ મહેનત પર ભરોષો રાખી મહેનત કરવાં કહ્યું પરિણામ તો મળશે જ એવી પોતાનામાં શ્રદ્ધા રાખવાની વાત કરી. બંનેના બેંકમાં ખાતા નહિ સંસ્થા તો જે તે પરિવારને લોનની રકમનો ચેક આપે પણ તે શક્ય નહોતું.. જનધન યોજના અંતર્ગત ખાતા ખોલાવવા પ્રયત્ન કર્યો પણ એ બધું તત્કાલ પાર પડે એમ નહોતું વળી હાથવગા રૂ. ૫૦૦ કે રૂ. ૧૦૦૦ના હોય કે આવી રકમ ભરીને પણ ખાતું ખોલાવે. આપણે બંને ભાઈઓને સાયકલ ખરીદીને આપી. સંસ્થાએ લોન આપવા માટે બનાવેલાં નિયમોમાં છૂટછાટ લઈને આ કરવું જરૂરી લાગ્યું. 

બંને ભાઈઓને સાયકલ આપે બે મહિના જેટલો સમય થયો. પહેલાં ધંધા અર્થે પગપાળા એકાદ ગામ ફરતાં તે હવે બે કે ત્રણ ગામ ફરવા માંડ્યા છે રૂ.૨૫૦ થી રૂ.૩૦૦નો વકરો કરે છે. લોનના હપ્તાની રકમ માટે નારણને ફોન કરવો પડતો નથી નક્કી કરેલી તારીખ પહેલાં નારણને શોધીને તેઓ હપ્તો આપી જાય છે.

‘ખુબ મહેનત કરવી છે અને નીતિથી કમાવવું છે અને મારા બાળકોને સારું ભણાવવાનું છે’ એવી રામાભાઈ અને અમરતભાઈની ખેવના છે. બીજો હપ્તો આપવા આવેલાં બંને ભાઇઓને નારણે પૂછ્યું, ‘તમારું આગળનું આયોજન- સ્વપ્ન શું છે?’ તો બંને ભાઇઓ મંદ મંદ હસે છે, શરમાય છે કોઈ જવાબ નથી આપતા પણ એમની ઊંચી ઉડાન ભરવાની તાલાવેલી જોઈ શકાતી હતી..

ફોટોમાં રામાભાઈ અને અમરતભાઈ..

SHISHUVIHAR Recognizes the work of VSSM - Mittalben Patel Honored by Resp. Shri Moraribapu

Located in Bhavnagar ‘Shishuvihar', founded by Gandhian Shri. Maanbhai Bhatt in 1939, is a pioneering voluntary organisation of Gujarat,  working on child rights, education, health-hygiene and other social activities. Every year the organisation honours organisations and individuals doing remarkable work in the field of social development with the ‘Shri. Maanbhai Bhatt Nagrik Sanman’ award. On 11th Novemeber 2014,  VSSM for its various development activities for the Nomadic and De-notified communities,  was honoured with this award. 

Such a privilege is a result of the extreme hard work of a strong and dedicated VSSM team and the unflinching support of its well-wishers. I am  thankful to all of you for this unrelenting  support. I am also extremely grateful to Shishuvihar for choosing us for such an honour. 

One more gratifying moment on that day was receiving the honour from respected Shri. Morari Bapu, who in 2011 dedicated a Ramkatha for the Nomadic and De-notified communities and brought to light before the society the true plight of these communities. 

શિશુવિહાર સંસ્થા ભાવનગર દ્વારા સમાજમાં વિવિધ ક્ષેત્રમાં કાર્યરત સંસ્થા અને કાર્યકરોને શ્રી માનભાઈ ભટ્ટ નાગરિક સન્માન દ્વારા સન્માનિત કરવામાં આવે છે. તા.૧૧ નવેમ્બર ૨૦૧૪ના રોજ શિશુવિહાર દ્વારા વિચરતા સમુદાયો સાથે થઇ રહેલાં આપણા કામોને બિરદાવતું શ્રષ્ઠ નાગરિક સન્માન vssmને આપવામાં આવ્યું... પૂજય મોરારીબાપુના હસ્તે આ સન્માન સ્વીકારવાનું અહોભાગ્ય મળ્યું... 

વિચરતા સમુદાયોના કામોમાં મદદરૂપ થતાં અમારાં વહાલાં સ્વજનો અને આ તક વંચિત પરિવારો માટે દિવસ રાત ઝઝુમતાં સંસ્થાના કાર્યકરોની મહેનત અને શુભેચ્છાનું આ પરિણામ છે... આ તબક્કે આપ સૌનો આભાર વ્યક્ત કરું છું... અને શિશુવિહાર સંસ્થા જેમણે આ સન્માન અમને આપ્યું એના પ્રત્યે કૃતજ્ઞતા વ્યક્ત કરું છું. 

પૂજય બાપુએ વર્ષ ૨૦૧૧માં વિચરતી જાતિ માટે રામકથા કરી અને સમગ્ર દુનિયાને આ સમુદાયોની વાસ્તવિક સ્થિતિનો ચિતાર આપ્યો એવા વહાલાં બાપુની આ સમુદાયોની પ્રત્યેની લાગણીને નતમસ્તક વંદન...

Babukaka will once again have a home….

On 3rd september 2014 we carried the story of Babubhai Vasfoda, whom we had encountered while he was begging outside a government office in Diyodar. After that one random  meeting we have been trying to ensure that Babubhai gets government support to build a home. Consequently, during a recent Garib Kalyan Mela organised at Diyodar he was presented a cheque of Rs. 21,000. Most or all the times the poverty of the nomadic families is so evident requiring absolutely no physical evidence to support the claim and such was the case with Babukaka also, the abject poverty in which he survived was just showing through when he came on the stage to receive the cheque. 

The next challenge for us is how will he build a home as Babukaka is handicap. Babukakanow considers  VSSM’s Narnabhai his son so he now rests assured feeling Naranbhai will take care of the job. Naranbhai is also living up to that expectation ensuring that things are taken care of him. He has contacted some masons to workout the estimates. He has also requested VSSM to pitch n some support. It is because of such dedicated team members  that VSSM has now earned the identity of being home  for all the the nomadic and de-notified communities, it is because of them that VSSM marches ahead to achieve its ultimate mission…. empowering the nomads. 

Minister presenting the cheque to Babukaka.. 

ગુજરાતીમાં અનુવાદ...

બાબુભાઈ નું ઘર હવે બંધાશે...

દિયોદરમાં રહેતાં બાબુભાઈ વાંસફોડા જેઓ ભીખ માંગી પોતાનો ગુજારો કરતાં જેમની વાત અગાઉ અહીં લખી હતી. (જે વાંચવા ક્લિક કરો. http://nomadictribes.blogspot.in/2014/09/life-and-its-many-hues.html) આ બાબુકાકાને ઘર બાંધવા સરકારી સહાય મળે એ માટે આપણે પ્રયન્ત કરતાં હતાં. જેના પરિણામ સ્વરૂપ એમને રૂ. ૨૧,૦૦૦નો ચેક દિયોદરમાં આયોજિત ગરીબ કલ્યાણ મેળામાં આપવામાં આવ્યો. ચેક લેતી વખતે સમગ્ર સ્ટેજ પર બાબુકાકાની દરિદ્રતા દેખાઈ રહી હતી. બાબુકાકા અપંગ છે ઘર કેવી રીતે બંધાશે એ પણ મુંઝવણ છે. જોકે એમણે vssm ના કાર્યકર નારણને પોતાનો દીકરો માન્યો છે અને નારણ એમને ઘર બાંધી આપશે એવી એમને શ્રદ્ધા છે.

નારણે પણ દીકરાને છાજે એમ ઘરના બાંધકામ માટે કડિયાને બોલાવી એસ્ટીમેટ નક્કી કરાવ્યો છે. vssm પણ બાબુકાકાને ઘર બાંધવા મદદ કરે એવી વિનંતી પણ કરી છે. 

vssm ના આવા સંનિષ્ઠ કાર્યકરોના કારણે જ વિચરતી જાતિઓના વિકાસના આ કામો થઇ શક્યા છે અને vssm એટલે વિચરતી જાતિનું ઘર એવી ઓળખ ઉભી થઇ છે. એમની નિષ્ઠાથી સંસ્થા ઉજળી બની છે.. 

vssmના આવા પાયા રૂપ સૌ કાર્યકરોને ખુબ શુભેચ્છા...

ફોટોમાં મંત્રીના હાથે ચેક લઇ રહેલા બાબુકાકા

Can’t there be multiple officials like him…..

The previous story we  did had a mention  about our meeting on 1st Sept 2014 with the newly transferred Banaskantha district collector Shri. Dilip Rana, our talk with him to draw his attention and seek his intervention on the age old unaddressed issues of the nomadic and de-notified communities in the district  and consequently his   stirring up the local bureaucracy to reach out to these communities. On 9th October 2014 he called up a meeting with all the Additional Collectors of the district and directed them to resolve all the perinial entitlement issues of entitlements that these communities are left to deal with every single day.  He also asked the district social welfare officer  Shri. B. I . Prajapati  to prepare a report on the progress made by each department in this regard. This instruction required the welfare officer to write 75 letters to various departments!!

On 5th  November 2014 a meeting of all the departments required to intervene to resolve the issues concerning the nomadic tribes was called by the Collector Shri. Rana. All the additional collectors, Mamlatdar, TDOs, officials from water resource department, water supply department, officials from GEB (power) and others remained present in the meeting. Shri. Rana tried to understand the concerns of these departments and matters that are stopping them from resolving the issues of these communities. During the meeting Sri.Rana instructed the officials to ensure quick allotment of residential plots to all those nomadic families who have yet to receive plots. 

Shri. Jagdishbhai Desai talked to us about the settlements where we have not reached as yet. Infact he has already begun addressing the fundamental  issues of these settlements as we write this note. 

We are amazed by the dedication, will and motivation of Shri. Dilip Rana in resolving these long standing issues. If our bureaucracy had more officers like him the marginalised would never have to face such multiple challenges. In my years of experience of working with  the nomadic and de-notified communities I have yet not come across such an official as Shri. Rana. We at VSSM are extremely thankful to Banaskantha Collector Shri. Rana, district welfare officer and all the officials for their efforts to resolve the issues of nomadic communities. 

બનાસકાંઠામાં રહેતાં વિચરતા અને વિમુક્ત સમુદાયની મુશ્કેલીઓ સંદર્ભે કલેકટર શ્રી દિલીપ રાણાને તા.૦૧/૦૯/૨૦૧૪ના રોજ રજૂઆત કરી હતી. અમારી આ રજૂઆતો સંદર્ભે એમણે બનાસકાંઠા જીલ્લાના તમામ પ્રાંત કલેકટરશ્રી સાથે તા.૦૯/૧૦/૨૦૧૪ના રોજ બેઠક કરી અને વિચરતી જાતિના પ્રશ્નોનો ઝડપથી ઉકેલ લાવવાં સુચનાના રૂપમાં તાકીદ કરી અને તમામ બાબતો સંદર્ભે થયેલી કાર્યવાહીનો અહેવાલ જીલ્લાના સમાજ કલ્યાણ અધિકારી- બનાસકાંઠા શ્રી બી.આઈ. પ્રજાપતિને આપવા સુચના આપી. કલેકટર શ્રીની સુચનાથી સમાજ કલ્યાણ અધિકારીએ ૭૫ પત્રો જુદા જુદા વિભાગને લખ્યાં.

તા.૫ નવેમ્બર ૨૦૧૪ના રોજ વિચરતી જાતિના પ્રશ્નો જે વિભાગને સ્પર્શે એવા તમામ પ્રાંત કલેકટર શ્રી, મામલતદાર શ્રી, ટી.ડી.ઓ.શ્રી, પાણી પુરવઠા, ઉત્તર ગુ.વીજ ની.કંપની, જળ સંપતિ નિગમ, જીલ્લા ગ્રામ વિકાસ એજન્સી વગેરે તમામ અધિકારીઓની કલેકટર શ્રી એ પોતાના અધ્યક્ષપણા હેઠળ બેઠક કરી અને તમામ વિચરતી જાતિઓના પ્રશ્નો સંદર્ભે વિગતે ચર્ચા કરી અને આ પ્રશ્નો ઉકેલવામાં શું મુશ્કેલી પડે છે એની વાત કરી તો કેટલાંક પ્રશ્નો એમણે તા.૦૯/૧૦/૨૦૧૪ ના રોજ બેઠક કરી એમાં ઉકેલાઈ પણ ગયા હતાં. 

એમણે તમામ વિચરતા પરિવારો કે જેમની પાસે રહેવા પોતાનો પ્લોટ અને ઘર નથી તેમને ઝડપથી પ્લોટ ફાળવવાની સુચના આપી.  એમણે જે રીતે આ પ્રશ્નને ઉકેલવા વહીવટીતંત્રને સુચના આપી છે એ અદભૂત છે. દરેક અધિકારી આવી ત્વરાથી કામ કરે તો વંચિત સમુદાયોના કોઈ પ્રશ્નો પડતર નહી રહે... 

વિચરતી જાતિના પ્રશ્નો સંદર્ભે સરકારના જુદાજુદા વિભાગમાં બનાસકાંઠાજીલ્લાના સમાજ કલ્યાણ અધિકારી શ્રી બી.આઈ. પ્રજાપતિ

I would be more than happy to help you in any possible way……...

There is a very popular saying ‘where there is a will there is a way’ and if we were to reflect upon our experience we would  always say that there is always a 'way' and the big question is that of a ‘will’. 

A lot of issues relating to the nomadic tribes in Banaskatha have been lying unaddressed in the Collector’s office since quite some time. We briefed the newly transferred Collector Shri. Rana Saheb on this matter and his response was qui

te swift. He asked the authorities to move out of the office, visit the settlements and prepare a report after visiting the settlements.

We had filed applications for allotment of residential plots to the Bharthari families staying in Mahadeviya and Bhoyan villages of Deesa block. The circle officer  Shri Kalaji Thakore was visiting these settlements following the orders of the collector.  VSSM’s team member Ishwarbhai was accompanying Shri Kalaji to the settlement. Enroute to the settlement Kalajibhai suggested that to call up the revenue officer of Mahadeviya  and ask him to remain present too. 

Ishwarbhai suggested otherwise, ‘ the revenue officer will not be knowing that Bharthari families stay in Mhadeviya, so no use calling him!!’

‘it can not be so, he must be much aware of it’ was a confident reply fromKalajibhai. 

‘Sir, we first go to the settlement, then  to the Panchayat office, you may ask the Talati.’ suggested Ishawarbhai.

The both first went to the settlement.The families were staying in shades made of Sarees. The situation under which they survived pained Kalaji. The Bharthari men play a traditional musical instrument called Ravanhattha and earn from begging. ‘These families should be in the BPL list! tThey are the ones who truly  deserve to benefit from the Garib Kalyan Mela…..’ Ishawarbhai had to remain quite cause it was Kalajibhai who kept speakign all the time. After meeting the families in the settlement the duo visited the Panchayat office. 

‘Where do the “Pauaa’(dialect name of Bharthari) families stay in your village??’ inquired Kalajibhai to the Talati.

‘Sir, we do not have any such families staying here,’ replied a rather surprised Talati.

‘Aree, Pauaa means Bharthari, don’t they stay in this village??’ asked Kalajibhai.

‘No Sir, only two-three Vaghri families stay here, no other families from such castes!!’ replies Talati.

‘How long have you been in this village?? Not one or two but 20 families of Bharthari community stay here,’ a rather aggravated Kalajibhai replied. 

‘Not possible Sir, wait let me ask the Sarpanch’ replied Talati.

‘There is no need to ask anyone, come along I will take you to the Bharthari settleement.’ said Kalaijibhai. 

A rather speechless Talati sat in the car and accompanied Kalajibhai to the settlement. 

‘Sir, they must have come here very recently, cause otherwise I would have known,’ was the Talati’s reply.

‘They have been here for last 40 years. These large neem trees have been nurtured by them,’ Kalajibhai said. 

By now the Talati had lost his patience but was not bringing out in front of his boss. 

‘Guys tell the truth,  how long have you been staying here?’ he asked the Bharthari families rather curtly.

‘Sir, 40 years,’ was the unanimous reply.

‘Don't lie, tell me where were you born,’ he asked.

‘here, in Mahadeviya,’ was the reply.

‘tell the truth,’ says talati

‘we are telling the truth’ was the reply.

the Talati had nothing more to say or ask, fuming with anger he went and sat in the car. 

‘Sir, they aren’t telling the truth, they are not living here for 40 years,’ he says to Kalajibhai.

‘Doesn’t matter, what if they came and built their shades yesterday, we have to give them plots so that they can build their houses on it, show us some land in the village which can be allowed to them. This is going to be one great deed of life, Talati Saheb,’ said Kakajibhai in a rather calm and composed tone. 

Later he showed us three sites but all were very uneven so we refused. We have requested the authorities to allot them the very land on which they are living since last 4 decades. Lets see what happens next.

'Ishwar, you have reached to most marginalised people, I would be more than happy to help and support you in any manner,’ Kalajibhai said to Ishawarbhai after they were returning back to the town after dropping Talati at the panchayat. 

The pictures showt the Bharthari families at their current address and Shri. Kalajibhai Thakor visiting the settlement. 

‘હું તમારાં કોઈ પણ કામમાં મદદરૂપ થઇ શકું તો મને આનંદ થશે...’

બનાસકાંઠામાં વિચરતી જાતિના કેટલાંક પ્રશ્નો છેલ્લાં ઘણા વખતથી કલેકટર કચેરીમાં પડતર પડ્યા હતાં. આમ તો આ બધા પ્રશ્નો અધિકારી ગણની ચાહના હોય તો ઝડપથી ઉકલી જાય પણ સવાલ ચાહનાનો છે.. બનાસકાંઠામાં બદલી થઈને આવેલાં કલેકટર શ્રી રાણા સાહેબ સામે પડતર પ્રશ્નો અંગે રજૂઆત કરી એમણે સ્થાનિક તંત્રને સાબદું કરી દીધું છે, સૌ અધિકારીને ખુરશી છોડી વિચરતી જાતિની વસાહતમાં જઈ અહેવાલ આપવા કહ્યું છે.. 

ડીસા તાલુકાના મહાદેવીયા અને ભોયણગામમાં રહેતાં ભરથરી પરિવારોને રહેણાંક અર્થે પ્લોટ મળે એ માટે આપણે માંગણી કરી હતી જેના પગલે શ્રી રાણા સાહેબની સુચનાથી ડીસાના સર્કલ ઓફીસર શ્રી કલાજી ઠાકોર આ પરિવારોની વિગતો મેળવવા વસાહતમાં આવ્યાં. એ વખતે અધિકારી તરીકે એમને રસપ્રદ અનુભવ થયો. 

મહાદેવીયામાં ભરથરી પરિવારોની વસાહતમાં vssmના કાર્યકર ઈશ્વરભાઈ સાથે સર્કલ અધિકારી શ્રી કલાજી ઠાકોર જઈ રહ્યાં હતાં. એ વખતે ક્લાજીયે કહ્યું, ‘તલાટીને ફોન કરીએ એ પણ હાજર રહે.’

ઈશ્વરભાઈએ ક્લાજીને ફોન ન કરવાં જણાવ્યું ઈશ્વરભાઈએ કહ્યું સાહેબ, ‘તલાટીને ખબર જ નહિ હોય કે ભરથરી મહાદેવિયામાં રહે છે!’

‘આવું ના હોય ભાઈ એમને ખબર જ હશે’

‘સાહેબ આપણે પહેલાં વસાહતમાં જઈએ પછી પંચાયતમાં તલાટીને મળીશું ત્યારે તમે જ પૂછી લેજો’

એ પછી કલાજી અને ઈશ્વરભાઈ વસાહતમાં ગયા ભરથરી પરિવારોને મળ્યાં એમની સ્થિતિ જોઈ.. ભરથરી સાડીઓની આડાશ કરીને જે રીતે રહેતાં હતાં એ જોઇને કલાજી વિચલિત થઇ ગયાં ભરથરી પરિવારો રાવણહ્થ્થો વગાડી ભિક્ષા માંગીને ગુજારો કરતાં. એમને જોઇને ક્લાજીએ કહ્યું, ‘આ લોકો તો BPLમાં હોવા જોઈએ! ગરીબ કલ્યાણ મેળાના લાભ માટેના આ સાચા હકદારો છે..’ ઈશ્વરભાઈને કશું બોલવાનું જ નહોતું કલાજી પોતે જ બોલતાં જતાં હતાં. વસાહતના લોકોને મળી કલાજી પંચાયતમાં ગયાં.. જતાં વેત જ એમણે તલાટીને પૂછ્યું, ‘તમારાં ગામમાં પૌઆ (ભરથરીઓનું સ્થાનિક ઉપનામ) કઈ જગ્યા ઉપર રહે છે?’

તલાટીએ આશ્ચર્ય સાથે કહ્યું, ‘સાહેબ, અમારાં ગામમાં તો એવાં કોઈ જ રહેતાં નથી.’

‘અરે, પૌઆ એટલે ભરથરી. નથી રહેતાં?’

‘ના સાહેબ, અહીં તો એક બે વાઘરી પરિવારો રહે છે બસ. બાકી કોઈ જ ઈતર કોમ આ ગામમાં નથી રહેતી.’

‘કેટલાં વર્ષથી ગામમાં છો? મહાદેવિયામાં એક-બે ભરથરી નહીં પણ પૂરા ૨૦ પરિવારો રહે છે.’

‘ના ના સાહેબ, ઉભા રહો, હું સરપંચને પૂછી જોઉં.’

‘કોઈને પૂછવાની જરૂર નથી. મારી સાથે ચાલો હું ભરથરી વસાહત બતાવું.’

તલાટી કશું જ બોલ્યા વગર ગાડીમાં બેઠાં. ગાડી જેવી વસાહત નજીક પહોચી એટલે વળી તલાટી બોલ્યા, સાહેબ આ લોકો હમણાંથી આવ્યાં હશે બાકી મને ખબર હોય જ.’

’૪૦ વર્ષથી આ ગામમાં રહે છે.. એમની વસાહતમાં ઉભેલા લીમડાં એમણે મોટા કર્યા છે.’

તલાટીને સખ્ત ગુસ્સો આવતો હતો, વસાહતમાં પહોંચીને એ સીધાં ભરથરી પરિવારોને ધમકાવવાની ભાષામાં પૂછવા માંડ્યા, ‘અલ્યા હાચું બોલ, કેટલા વર્ષથી રહો છો?’

ભરથરી પરિવારોએ જવાબ આપ્યો, ‘સાહેબ, ૪૦ વર્ષથી’

‘અલ્યા જુઠું બોલો છો! બોલો તમારો જનમ ક્યાંનો?’

‘સાહેબ, ઓયનો - મહાદેવિયાનો...’

‘હાચું બોલો...’

‘હાચું જ બોલીએ છીએ સાહેબ’

ધુઆંપૂઆં થઇ ગયેલાં તલાટી પાસે કોઈ જવાબ નહોતો એ પાછા ગાડીમાં બેસી ગયા...અને કલાજીને કહ્યું, ‘સાહેબ આ સાચું નથી બોલતાં. એ અહિયાં ૪૦ વર્ષથી નથી રહેતાં.’

કલાજીએ કહ્યું, ‘કંઈ વાંધો નહિ એમણે ગઈ કાલે જ છાપરાં વાળ્યાં હોય તો પણ આપણે એમને રહેવાં ઘર મળે એ માટે જમીન આપવાની છે. ગામમાં સારી જગ્યા બતાવો જ્યાં એમને પ્લોટ આપી શકાય.. જીવનનું આ ઉત્તમ કાર્ય થશે તલાટી સાહેબ..’

એ પછી તલાટી શ્રી ત્રણ જગ્યા બતાવી પણ એ બધી ખૂબ ખાડા- ટેકરા વાળી હતી. આવી જગ્યા માટે ઈશ્વરભાઈએ ના પાડી, હાલમાં આ પરિવારો જ્યાં રહે છે એજ જગ્યા એમને આપવા આપણે વિનંતી કરી છે. જોઈએ શું થાય છે.. 

જમીન જોવાનો, વસાહતમાં લોકોને મળવાનો કાર્યક્રમ પતાવી તલાટીને પંચાયતમાં મુકીને કલાજી અને ઈશ્વરભાઈ પરત આવતાં હતાં ત્યારે કલાજીએ કહ્યું, ‘ઈશ્વર તમે લોકો સૌથી છેવાડે પહોચ્યા છો.. હું તમારાં કોઈ પણ કામમાં મદદરૂપ થઇ શકું તો મને આનંદ થશે...’

(૧) ફોટોમાં ભરથરી પરિવારો જે સ્થિતિમાં રહે છે એ જોઈ શકાય છે 

(૨) સર્કલ અધિકારી શ્રી કલાજી ઠાકોર વસાહતની મુલાકત વખતે..