o why do we have to struggle for a square meal if we had the money we looted!!??

Allahrakhabhai Dafer and his family have been residing in Shiyani village of Surendranagar’s Limdii block for past 25 years. Ironically, inspite of staying in the village for so long the villagers are unwilling to allow them to make it their official home. When the adults of this family applied for their Voter ID cards the BLO (Booth Level Officer) refused to accept the applications saying I need to take permission of the village leaders and if they say yes I will accept the applications. We decided to meet the Sarpanch and other village elders. Allahrakhabhai had lot of faith in these village leaders and why shouldn’t he, after all he and his family have been guarding the village boundaries for last 25 years. But their response pained and shocked him. ‘ The Dafer families are just boundary guards for us, they do not belong to this village of ours. If we allow the Voter ID cards to be processed from our  village they will permanently settle here and we cannot allow that to happen, we don’t want them to settle in our village,’ was the reply by the village elders. He could not believe that these elders would treat him in such a manner. We reassured him and promised him to find a way out. 

We made another effort to speak to the village leaders. ‘We don’t even allow the Dafer to walk through the village. While passing by if their eyes fell on a locked houses  they would come and loot it in the night, they cannot be allowed to stay here for ever,’ this reply was surprising but we were not hearing it for the first time. Such is the prejudiced attitude the society holds towards Dafer. 

‘So how many times has Allahrakhabhai looted the closed houses of your village, cause he has been here guarding your village for last 25 years,’ we asked. They had no reply. There was no scope for any further discussion on the matter.  When it comes to guarding the boundaries the village communities search and hire the Dafer as they trust them with the job, but the same guards are believed to be looters and hence not allowed to settle in the villages anywhere. This prejudice is ancient and we wonder if at all  there would be any change in it…..would such communities be able to enjoy the free and independent India..

The conditions under which these families stay are nothing but that of absolute poverty. So if they have been looting people where is all the loot money??? one wonders. For them a square meal is a luxury…..

Sukhubha of Tavi village somehow managed to convince the village leaders of Shiyani just before the Loksabha elections. The have received the Voter ID cards and have filed for Ration cards… but the fear still keeps lingering in their minds, the fear of questioned and denied the right to live in the village….

In the picture are Allahrakhabhai and other community members at the Mamlatdar’s office...

ગુજરાતીમાં અનુવાદ...

‘સમાજ કે છે કે લુંટ કરે છે પણ એમને તો બે ટંકનો આટો ભેગો કરવો અઘરો પડે છે.’

સુરેન્દ્રનગર જીલ્લાના લીંબડી તાલુકાના શિયાણી ગામમાં અલ્લારખાભાઈ ડફેર અને એમનો પરિવાર રહે. છેલ્લા ૨૫ વર્ષથી આ ગામમાં જ રહેતાં હોવા છતાં ગામ લોકો એમને પોતાના ગામમાં વસાવવા તૈયાર નહિ. એ ત્યાં સુધી કે, આ પરિવારોના પુખ્તવયના લોકોની મતદારકાર્ડ માટે અરજી BLO(બુથ લેવલ ઓફિસર)ને આપવા ગયા તો એમણે કહ્યું, મારે ગામની રજા લેવી પડે અને જો ગામ હા પાડે તો જ અમે અરજી સ્વીકારીએ. અમે સરપંચ અને પંચાયતના સભ્યોને મળ્યાં. અલ્લારખાંભાઈને ગામ લોકો ઉપર ખુબ ભરોષો હતો. વર્ષોથી શિયાણી ગામની સીમનું રખોપું આ પરિવારો કરે એટલે ભરોષો હોય એ સ્વાભાવિક પણ હતું. પણ જયારે એમની સામે જ સરપંચ અને ગામના અન્ય વડીલોએ કહ્યું, ‘ડફેર પરિવારો અમારા માટે ફક્ત સીમરખા જ છે એ કંઈ અમારા ગામના નથી. એમના મતદારકાર્ડ અમારા ગામમાં કાયમ કરી દેશો તો એ અહીંના થઇ જશે અને અમારે આ લોકો અમારાં ગામમાં કાયમ નથી જોઈતા.’ અલ્લારખાંભાઈ આ સાંભળી ખુબ વિચલિત થયેલાં. એમને ભરોષો જ નહોતો પડતો કે, આ વડીલો એમની સાથે આવું કરશે. આપણે એમને હિમ્મત આપી અને કંઈ રસ્તો નીકળશે એમ કહ્યું.

એ પછી ગામના વડીલો સાથે ફરી વાત કરવાની કોશિશ કરી પણ એમણે જે કહ્યું એ આશ્ચર્ય જનક હતું. જોકે હવે આશ્ચર્ય નથી થતું. મોટા ભાગે આવું જ હોય છે, એમણે કહ્યું, ‘ડફેરને અમે ગામ વચ્ચેથી હાલવા પણ ના દઈએ. ગામમાંથી હાલે અને એમને ખબર પડે કે કોઈ ઘર બંધ છે તો રાતના એ ઘર લુંટાઈ જ જાય.. એટલે આમને કાયમ ના રખાય..’ અમે પૂછ્યું, ‘અલ્લારખાંભાઈ તો ગામમાં ૨૫ વર્ષથી રહે છે એમણે કેટલીવાર બંધ ઘરો લુંટ્યા?’ કોઈ જવાબ નહિ.. પણ અમારે આટલામાં સમજી જવાનું હતું.. સીમ રખોપા માટે ડફેરોને શોધીને લાવવાના અને એમના જેટલો ભરોષો કોઈ પર નહિ મુકનાર ગામ લોકો કાયમી વસવાટની વાત આવે એટલે તરત ના પાડે... કેટલાં વર્ષોથી આ ચાલ્યા કરે છે.. અને હજુ કેટલું ચાલશે?? 

ડફેર પરિવારો આઝાદ ભારતમાં રહેતાં હોવાનો અહેસાસ ક્યારે કરી શકશે.. સમાજની નજરમાં લુંટારા ગણતા આ પરિવારો જે સ્થિતિમાં રહે છે એ ફોટોમાં જોઈ શકાય છે.. લુંટો કરીને લાખો કમાયા હોય તો આ હાલતમાં ના રહે.. અમારા ઈશ્વરબાપા(વાદી-મદારી) સાપના ખેલની સાથે સાથે હાથચાલાકીના ખેલ કરે.. કાગળમાંથી રૂ.૧૦૦, રૂ.૫૦૦ કે રૂ. ૧૦૦૦ ની નોટ બનાવે સૌ ખુશ થઇ તાલીઓં પાડે અને ઈશ્વરબાપા સૌનું અભિવાદન ઝીલે અને પોતાની વાત કરે, ‘સાહેબ આવી નોટો તો ઘણી બને છે પણ બે ટંકનો આટો(લોટ) ભેગો કરવાની તકલીફ છે.’ આવું જ ડફેરનું છે સમાજ કહે છે કે, ‘લુંટ કરે છે પણ એમને પણ બે ટંકનો આટો ભેગો કરવો અઘરો પડે છે.

લોકસભાની ચૂંટણી પહેલાં શિયાણી ગામના લોકોને સમજાવવામાં તાવી ગામના સુખુભા નિમિત બન્યા અને આ પરિવારોને મતદાર કાર્ડ મળ્યા. મતદારકાર્ડના આધારે રેશનકાર્ડ માટેની અરજી આ પરિવારોની કરી દીધી છે. મામલતદાર કચેરીમાં અરજી આપવા અલ્લારખાંભાઈ અને અન્ય ડફેર ભાઇઓ આવ્યાં. એક બાજુ ખુશી છે પણ વળી પાછું શિયાણી ગામનું કોઈ જોઈ ના જાય એનો ડર પણ છે..(રખેને ગામના કોઈ જશે તો રેશનકાર્ડની ના પાડી દેશે) પોતાની ઓળખના આધારો મેળવવા કેટલું વેઠવાનું?? ફોટોમાં મામલતદાર કચેરીમાં રેશનકાર્ડની અરજી સાથે અલ્લારખાંભાઈ અને અન્ય ડફેરભાઇઓ..

An untainted occupation today keeps police away..

Around three months back I received a call from Gulabbhai Dafer, ‘ Ben, the police is frequenting are Dangaas too often now, just because we are Dafer.  They keep asking for weapons and begin harassing if we say we don’t have any!!! The police assume that just because we guard the farm or village boundaries we must be having weapons. Before they would come and harass because they thought we looted people now those accusations have eased and ones for weapons have began. We are fed up of all these harassment by police. We are suspected of possessing any weapons because we guard boundaries so just want to give up this profession.   Want to take up some other work!!! Can you help??'

We asked him to call us once he decides on war business he wishes  to start. Two days later he calls up asking for support to buy a camel cart.

'A new camel cart costs anything between Rs. 50,000 to 60,000 but there is a person in the village who  is willing to sell his cart for 35,000. If the organisation gives me a loan of Rs. 30,000 I will repay the amount through monthly instalments as decided by the organisation,’ Gulabbhai requested.

‘Why just camel cart,’ I asked.

‘All farmers in the village cannot afford to transport their produce in a tractor, the camel cart becomes a cheaper option. The business will be good and when the farming season is over the cart will be used to ferry bricks and sand.. so finding work is not going to be a problem. People who are willing to work hard do  find work,’ he replied with lot of faith. 

Gulabbhai had a strong belief that he will succeed in the new profession. Hence we decided to support that self belief and lent him Rs. 30,000. He and his family are delighted with the new beginnings. He has already returned Rs. 2,000. 

We are thankful to our well wishers for their continued support which enables us to ensure that such marginalised families lead a dignified life...

In white shirt is Gulabbhai with his brand new acquisition the cart…

‘બેન અમે ડફેર છીએ એટલે પોલીસ વારે ઘડીએ ડંગામાં આવીને અમારી પાસે હથિયાર માંગે અમને રંજાડે. અમે હથિયાર નથી રાખતા પણ સીમ રખોપું કરીએ એટલે પોલીસ ધારી જ લે કે, અમારી પાસે હથિયાર હોય જ. પહેલાં લૂંટ માટે આવી જ રીતે હેરાન કરતાં પણ હમણાંથી હવે લૂંટની શાંતી છે પણ હથિયાર ... તોબા થઇ ગઈ છે. પોલીસથી હેરાન થઇ ગ્યા છીએ. હવે સીમરખોપું જ નથી કરવું. સીમરખોપું કરીએ તો હથિયાર રાખવાની શંકા આવે ને. મારે કંઇક ધંધો કરવો છે.’ એવો ફોન ગુલાબભાઈએ ત્રણ મહિના પહેલાં કર્યો.  શું ધંધો કરવો છે એ નક્કી કરી એમને ફોન કરવા કહ્યું. એમણે વાત થયાના બે દિવસ પછી ઊંટલારી માટે મદદ કરવા કહ્યું.  નવી ઊંટલારીની કિંમત રૂ. ૫૦,૦૦૦ થી ૬૦,૦૦૦ થાય. એમણે કહ્યું, ‘ગામમાં જ એક ભાઈ પાસે લારી છે એ એમને કાઢી નાખવી છે એ મને રૂ. ૩૫,૦૦૦ માં આપે છે.’ સંસ્થા રૂ.૩૦,૦૦૦ ની લોન આપે તો હું મહીને તમે નક્કી કરો એટલી રકમનો હપ્તો લોન પેટે પાછો આપીશ.’ મેં એમને પૂછ્યું, ‘લારી જ કેમ?’ એમણે કહ્યું, ‘ગામડામાં નાના ખેડૂતોને ટ્રેક્ટરથી સામાન ભરાવવો ના પોસાય એ લોકો ઊંટલારીનો ઉપયોગ કરે છે એટલે મને કામ મળશે. વળી ખેતીની સીઝન ના ચાલે ત્યારે ઈંટ, રેતી ભરવાનું કામ મળી જાયને.. મહેનત કરવી છે એટલે કામ તો મળશે..’ ગુલાબભાઈને પોતે ખુબ સારો વ્યવસાય કરી શકશે એવો વિશ્વાસ હતો. એમના આ વિશ્વાસને આપણે રૂ. ૩૦,૦૦૦ની લોન આપીને બળ આપ્યું. એમનો પરિવાર પણ ખુશ છે. એમણે લોન પેટે રૂ. ૨૦૦૦ ના બે હપ્તા પણ આપણને પરત આપી દીધા છે.  વિચરતી જાતિના તમામને માનભેર રોજગારી અપાવવામાં નિમિત બનનાર સૌ સ્નેહીજનોનો પણ આભાર વ્યક્ત કરું છું.

ફોટોમાં લારી સાથે સફેદ શર્ટમાં ગુલાબભાઈ...

oh, we have lost the file

The Ratila village in Diyodar block of Banaskantha is a monsoon settlement for 35 families of Kangasiya, Bharthari, Vadee and Raval communities.  19 of these families feature in the in the government’s BPL list swell.  Now the government has had guaranteed to extend support to the families that  feature in the BPL list by allotting a  residential plot and partial support towards house construction.  The Garib Kalyan Mela organised at the village level from time to time  primarily aim to  reduce the rounds of poor to the government offices.  Through these Melas the officials reach the village and identify the poor. Most of the times the officials have a list of BPL families and  it has also been announced that all the BPL families have been allotted residential plots.  Whereas,  truth is quite the opposite. There are lot of families that we know feature in BPL list and yet  have not yet received any plots. Most of the families VSSM works with do not even feature in the BPL list. Their fate is still unknown.

The 19 families of Ratila that feature in the BPL list are still awaiting allotment of residential plots. The papers were filed almost 2 years back and we have been doing rounds of the offices since. Officials from Deputy Collector  to the TDO have been very helpful but the attitude of other junior bureaucrats if nerve wrecking. 

To understand the status of the application we filed under the RTI, Lok Darbar and have written to the collector office as well. The pressure from seniors have made the local officials search and search for the application files. The searched for a couple of days but failed to find the files. It was found the official in charge has recently retired. He was summoned to find the files but still no clue of the files. The TDO has come angrily on the officials who have been strictly asked to find the file as the families need to be allotted the plots ASAP.

Finally the officials in charge called VSSM team member Naranbhai and asked him to prepare the applications again with all the required documents as they were unable to find the files. He also promises to do the needful to process the files on priority basis.  Phew!!!  Sheer neglect and sheer waste of time, energy, money and most of all hope…. do these officials really understand the value of these. 

The picture has one of the officials searching for the file.

ગુજરાતીમાં અનુવાદ

ફાઈલ ખોવાઈ ગઈ...

બનાસકાંઠા જીલ્લાના દિયોદર તાલુકાના રાંટીલા ગામમાં વિચરતી જાતિના કાંગસિયા, ભરથરી, વાદી અને રાવળ સમુદાયના ૩૫ પરિવારો વર્ષનો ઘણો ખરો સમય આવીને રહે છે આ પરિવારોમાંથી ૧૯ પરિવારોનો સમાવેશ તો રાજ્ય સરકારે BPL યાદીમાં પણ કર્યો છે. રાજ્ય સરકારે BPL યાદીમાં જે પણ પરિવારોનો સમાવેશ થયો હોય તે તમામ પરિવારોને રહેણાંક અર્થે પ્લોટ અને તેના પર મકાન બાંધવા માટે મદદરૂપ થવાની ખાત્રી આપી હતી અને એટલે જ દરેક તાલુકે તાલુકે ગરીબ કલ્યાણ મેળા થતાં અલબત આજે પણ થાય છે. જેનો હેતુ BPL પરિવારોને સરકારી કચેરીના ધક્કા ખાવા ના પડે પણ અધિકારી સામે ચાલીને આ પરિવારોને શોધી તેમને મદદરૂપ થાય તે છે.

મોટાભાગના જીલ્લામાં અધિકારીઓએ BPL લાભાર્થીની યાદીમાં હોય અને પ્લોટ કે ઘર ના હોય તેવા તમામ પરિવારોને પ્લોટ આપી દીધાની જાહેરાત પણ કરી દીધી છે. જોકે હકીકત ઘણી જુદી છે. આજે પણ એવા કેટલાંય પરિવારો છે જેમના નામ BPL યાદીમાં છે છતાં તેમને પ્લોટ મળ્યા નથી. અહીં BPL યાદીમાં ના હોય તેવા પરિવારોની તો વાત જ નથી કરતી. vssm જે સમુદાય સાથે કામ કરે છે તેમાંના મોટાભાગનાના નામ તો BPL યાદીમાં છે જ નહીં

. 

રાંટીલામાં રહેતા ૧૯ પરિવારોના નામ BPL યાદીમાં છે પણ તેમને પ્લોટ ફળવાયા નથી. આ બાબતે છેલ્લા ૨ વર્ષથી અધિકારીઓ સાથે માથાકૂટ કરીએ છીએ. સ્થાનિક સ્તરે પ્રાંત કલેકટર થી લઈને TDO ખુબ મદદ કરે પણ એમની નીચેના અધિકારી.. તોબા.. 

‘માહિતી અધિકાર કાયદા’ અંતર્ગત આ પરિવારોને ક્યારે પ્લોટ મળશે એની વિગતો માંગી સાથે સાથે લોક દરબાર કાર્યક્રમમાં રજૂઆત કરી, કલેકટર શ્રીને રૂબરૂ લેખિતમાં રજૂઆત કરી. ખુબ દબાણ આવ્યું એટલે અધિકારી આ પરિવારોને પ્લોટ ફાળવવાની દરખાસ્ત જે અમે બે વર્ષ પહેલાં દફતરમાં દાખલ કરેલી એ શોધવા બેઠા. ગઈ કાલનો (તા.૭/૧૦/૨૦૧૪)આખો દિવસ ગયો પણ દરખાસ્ત મળે નહિ. TDO સાહેબની કડક સુચના એટલે નીચેના અધિકારી શોધ્યા કરે પણ મળે નહિ. આખરે ખબર પડી કે જે અધિકારી નિવૃત થયા છે એમણે ફાઈલને ક્યાંક મૂકી છે.. એ નિવૃત અધિકારીને ફોન કરીને બોલાવ્યા.. એ આવ્યા પણ ફાઈલ મળે નહિ. TDO સાહેબને સમાચાર મળ્યા એમણે બધાને ખુબ ખખડાવ્યા ફાઈલ ગમે તેમ કરીને શોધી લાવો. આ પરિવારોને ઝડપથી પ્લોટ આપવા છે. 

આખરે અધિકારીઓએ vssm ના કાર્યકર નારણભાઈને કહ્યું, ‘તમે ફરી બધાની અરજી કરાવો, જરૂરી વિગતો જોડો અમે તત્કાલ ફાઈલ અમારા લેવલેથી મંજૂર કરીને ઉપર મોકલાવીશું.’!! શું કરવાનું? આવી બેદરકારી કેમ ચાલે? એક દસ્તાવેજ તૈયાર કરતાં કેટલો સમય લાગે છે.. અને ખર્ચ પણ કેટલો થાય છે એ આ અધિકારી નહિ જાણતા હોય... 

ફોટોમાં ફાઈલ શોધતા અધિકારી..

Do you think we are free to do your work??

Today we would like to share with you some conversations we have with authorities when we visit their officedoms for work related to rights and entitlements of nomadic communities:

‘Why do you come here, ask the applicant to come here, have to ever told them not to come to this office, we are here for them!!’

When the applicants visit  the office the replies the get are :

‘ You are not supposed to come on any day for ration card related work, haven’t you read the notice outside (as if the applicants  were able to read), Ration Card related issues are taken up only in the first week of every month.’

So they leave the office and come back during the first week of the month. 

‘Where are the necessary support documents?’

‘Sir, we are from nomadic tribes, we have a Voter ID card basis which we can have the ration card done. There is a resolution too on the same.’

‘Do you intend to teach us the law!! Come back once you have the electricity bill, house tax receipt, birth certificates of the entire family and a certificate from the revenue officer.’

‘But sir!!’

‘Don’t waste my time , we aren’t free, have lot of work to attend, don’t just barge in and sit on our heads!!’

The individuals from nomadic communities as such have very low self confidence, the moment they hear such aggressive talk by officials they shy away from entering the office again intact any self respecting individual would not want to go to see the faces of such officials again leave alone the nomads. Also they do not have any supportive documents so there is no guarantee that the official is going to entertain them! 

VSSM team member along with the community members have visited the office in Ahmedabad 14 times but the officials have not yet given them the forms. The Zonal Officer of Paldi zone is on leave for last one and half month so we have to come to the office only when he is back is what we have been told.

In the rural and semi-urban areas the arrogance of the authorities is even worst than Ahmedabad. 

Reena and Sharmila are two very dedicated young team members of VSSM.  One day they along with some community members went to the block level office for the follow up on ration cards. They met Deputy Mamladar Shri Dodiya. ‘Namaste Saheb’ they greeted him to which he replied ‘ Paro raste (get going).' The ladies were shocked but ignored the response. ‘Sir, it has been almost one and half years since we submitted the forms of these families, can you let us know when will they get the ration cards?? There are some families with us today and they do not have ration cards can you please give us the forms for the same.’ 

‘You NGO fellows, don’t you have any thing else to do, every morning you just barge in here as if we have nothing else to do!!’ was Shri Dodiya’s utterly disgusting and shocking response. 

Hearing such humiliating response Reena and Sharmila left the office along with the applicants. Outside in the campus the girls cried a lot. The community members kept consoling them saying there is no need to do all this, you have to hear to all this because of your concern for us. Don’t cry we don’t need any cards, let it go……

Such humiliating and attitude leaves has brought many of our team members into state of depression. The officials do not like organisation, but have that given a thought as to why was the need to form such an organisation. In 2006-07 even the officials of higher ranks were not aware of which communities fall under the nomadic communities. Today as a result of our efforts the nomadic tribes have gained an identity both in the society and the government, but does anyone really care!!!

Infact there would be no need of any voluntary  organisation if the government and its designed systems worked at its optimum efficiency. There have been times when the VSSM team members have sat in the offices to help finish the work of nomadic communities. We do this cause we believe it is our responsibility. We also know that the government is understaffed and overworked but that should not result into no work at all and if questions are asked on their inefficiency throwing insults is absolutely not allowed. Even the Civil Supply department at Gandhinagar has been audacious in this matter as it has yet to respond to an online complaint  we filed almost 2 months ago. Again we end  up asking what is the need to have systems when they are not to work???

While writing about this daily encounters I happen to remember a lady I had met in 2009 in Bhiloda. She was a widow with no support at all and she had made tremendous efforts to get a ration card but all in vain.. narrating the experiences brought her to tears… also of scenes of  people joining hands and crying  in front of the officials.. it is las if they are begging for their rights.

ગુજરાતીમાં અનુવાદ...

‘અમે અહિયાં તમારા માટે નવરા નથી!’

વિચરતી જાતિઓને તેમના નાગરિક અધિકારો મળે એ માટે અવાર નવાર વિવિધ સરકારી કચેરીમાં જવાનું થતું હોય છે. મોટાભાગે અધિકારીઓનો એક જ પ્રશ્ન હોય, 

‘તમે શું કામ આવો છો જે તે અરજદારને કહો એ આવે અમે એમને અહી આવવાની ના નથી પાડી! અમે એમની માટે જ અહિયાં બેઠા છીયે.’ 

એ પછી અરજદાર જાય તો જવાબ મળે, 

‘રેશનકાર્ડ માટે આમ ચાલુ દિવસે નહિ આવવાનું બહાર પાટિયું છે એ વાંચ્યું નહીં? મહિનાના પહેલાં અઠવાડિયે જ રેશનકાર્ડનું કામ થાય છે!’ (જાણે બધાને જ વાંચતા આવડતું ના હોય..)

મહિનાના પહેલાં અઠવાડિયે જાય ત્યારે, 

‘પુરાવા ક્યાં છે?’ 

‘સાહેબ વિચરતી જાતિના છીએ. અમારી પાસે મતદારકાર્ડ છે જેના આધારે રેશનકાર્ડ આપવાનો સરકારનો ઠરાવ છે’ 

‘તું અમને કાયદો શીખવાડીશ? લાઈટબીલ, ઘરવેરાની પહોંચ, તમારાં બધાના જન્મના દાખલા. તલાટીનો દાખલો લઇ આવજે જા?’

‘પણ સાહેબ?’ 

‘સમય ના બગાડ જા. અમે કઈ નવરા નથી ઘણા કામ છે રોજ રોજ આમ માથે આવીને ઉભા રહો છો!’ 

જે માણસ અધિકારીનું આવું ભાષણ સાંભળીને આવે એ તો ફરી કચેરીમાં જવાની હિમ્મત જ ના કરે.. વળી પુરાવા તો છે જ નહિ અલબત જેમની પાસે હોય એ પણ લઈને જાય તો પણ રેશનકાર્ડની અરજી અધિકારી આપે કે નહિ એ પણ નક્કી નહીં. અમદાવાદમાં vssmના કાર્યકરે વિચરતી જાતિના લોકો સાથે ૧૪ ધક્કા ખાધા પણ રેશનકાર્ડના ફોર્મ હજુ સુધી મળ્યા નથી. પાલડી ઝોનલ ઓફીસર છેલ્લાં દોઢ મહિનાથી રજા ઉપર છે એટલે રેશનકાર્ડના કામ માટે ઝોનલ ઓફિસર હાજર થાય પછી જ આવવાનું? એવો જવાબ મળે છે!! 

વાંકાનેરમાં તો અમદાવાદ કરતાંય બે પાવડા ચડે એવા અધિકારી. vssm સાથે જોડાયેલાં બે કાર્યકર બહેનો રીના અને શર્મિલા જેમની ઉંમર ૨૨-૨૩ વર્ષની. આ બંને રેશનકાર્ડના ફોર્મ લેવા અરજદારો સાથે મામલતદાર કચેરી વાંકાનેરમાં નાયબ મામલતદાર શ્રી ડોડીયા પાસે ગયા. બંને બહેનોએ શ્રી ડોડીયાને કહ્યું, ‘નમસ્તે સાહેબ’ અને સાહેબે જવાબ આપ્યો,‘પડો રસ્તે!!’ રીનાએ આનો કોઈ જવાબ ના આપ્યો એણે કહ્યું, 

‘સાહેબ અમે જે ફોર્મ જમા કરાવ્યા છે જેને ૧.૫ વર્ષ જેટલો સમય થયો છે એ પરિવારોને રેશનકાર્ડ ક્યારે મળશે? મારી સાથે જે પરિવારો આવ્યાં છે એમની પાસે રેશનકાર્ડ નથી. આ પરિવારોને નવા રેશનકાર્ડ માટેના ફોર્મ આપો ને.’

‘તમારે સંસ્થાવાળાઓને કોઈ કામ નથી? રોજ સવાર પડે મોઠું ઉઠાવી આમ હાલ્યા આવો છો? અમે અહિયાં તમારા માટે નવરા નથી!’

આ સાંભળી રીના અને શર્મિલા સાથે અરજદારો કચેરી બહાર નીકળી ગયા. બહાર નીકળી આ બન્ને બહેનો ખુબ રડી. વસાહતના લોકો એમને કહે, ‘બેન ઢીલા ના થાવ. એ તમારી અમારા માટેની ભાવના સમજતાં નથી. કંઈ નહિ તમે ઢીલા ના થાવ અમારે કાર્ડ નથી જોઇતા. પણ તમે ખોટું ના લગાડો..’ 

આ બંને કાર્યકર બહેનો ડીપ્રેશનમાં આવી ગયા.. આ કંઈ એક દિવસનું નહોતું દર વખતે સરકારી કચેરીમાં જતા તમામ કાર્યકરની આ હાલત છે.. અધિકારીને સંસ્થા નથી ગમતી, પણ સંસ્થાનું નિર્માણ શું કામ થાય છે? એ અંગે વિચાર કેમ નથી કરતાં! વિચરતી જાતિમાં કેટલી જાતિઓ આવે છે એ ૨૦૦૬ -૦૭માં ઉચ્ચ હોદ્દા પર બેઠેલા અધિકારીઓને પણ ખબર નહોતી.. આજે સંસ્થાના પ્રયાશોથી સમાજ અને સરકારમાં આ સમુદાયની એક ઓળખ ઉભી થઇ છે પણ આ બધું જાણવાની દરકાર કોણ કરે!!

સરકાર જ નિષ્ઠાથી અને પૂરી કાર્યદક્ષતાથી કામ કરે તો અમારા જેવાં કે અન્ય કોઈને પણ આ કામ કરવાની જરૂર જ ના પડે. કેટલીક વખત તો કચેરીમાં બેસીને અમારાં કાર્યકરો વિચરતી જાતિનું કામ પૂરું કરાવે છે. અમારી આ ફરજ છે એમ માનીને અમે આ કરીએ છીએ. જાણીએ છીયે કે, અધિકારીના માથે કામનું ભારણ વધારે છે અને સ્ટાફ ઓછો છે પણ એના કારણે કામ જ નહિ કરવાનું એ ના ચાલે અને સૌથી અગત્યનું કોઈનું અપમાન તો બિલકુલ ના ચાલે..  અને હદ તો ત્યારે થાય છે કે, અન્ન નાગરિક પુરવઠા અને ગ્રાહકોની બાબતના વિભાગ ગાંધીનગરમાં આ બાબતે ઓનલાઈન ફરિયાદ કરીએ છીએ જેનો કોઈ જવાબ બે મહિના થાય તો પણ મળતો નથી. હવે સમસ્યાનો ઉકેલ જ નથી જોઈતો તો ખાલી ખાલી ખાલી સીસ્ટમ ગોઠવવાનો અર્થ શું છે??? 

(૨૦૦૯માં ભિલોડાની એક વસાહતમાં એક બહેને રેશનકાર્ડ માટે પોતે કેટલી મહેનત કરી હતી છતાં એમને રેશનકાર્ડ મળતું નથી પોતે વિધવા છે, બીજી મદદ પણ મળતી નથી.. આ વાત કરતાં કરતાં એમનું મન ભરાઈ આવ્યું હતું.. જે ફોટોમાં જોઈ શકાય છે. આજે એ બહેન ફરી યાદ આવ્યાં સાથે સાથે અધિકારી સામે હાથ જોડી રડતાં માણસો પણ...)

We hope Jmana gets better and better with time….

Jmana and her younger sister Jyoti came in our contact when they first were enrolled at the Doliya girls hostel by Kishankaka the Nat  community leader. Jmana belongs to  Nat community and she lost her mother when she was just 5 years old. Her paternal grandparents with some help from paternal uncle took care of these small girls. The grand mother has worked really hard  to take care of the two grand-daughters. Whatever meagre income she had from selling fire wood has been spend on taking care of the girls while their father took up drinking and disowning them.  Such conditions have made Jmana very sensitive and distressed child. The dire economic condition of the family has failed to provide the required nourishment to these girls. In a couple of years of her mother’s death Jmana began having attacks of epilepsy. Her grandmother had no money to get the basic treatment so she would retort to home remedies like making Jmana smell onions and old shoes!!!

Once enrolled in the hostel the girls started getting the required care but Jmana’s convulsions continued as many as three times in a day. She was taken to hospital in Rajkot and the necessary investigations were carried out. The doctors advised that with her kind of illness Jamana requires at least 3 years of continued treatment. The VSSM team and the facilities at Doliya were not geared up  to take care of such severe medical issues and hence we decided to send her to her home with all the necessary medication. Whne we spoke to her grandmother about our decision  she said, ‘Ben, we are in no position to take care of her, let her be there it is ok if she does not study at all. It would be good if you keep her there.’ We could very well understand her appeal but it was difficult to keep in her in the hostel. WE asked Kishankaka to come and take her back.   Once home Jmana's condition deteriorated which required her to be taken to the Children’s hospital in  Palanpur.  From here she was shifted to Lion’s hospital in Mehsana where she stayed for 5-6 days.  The message is same by every doctor ; Jmana requires medication for at least 3 years.  Now  Ishwarbhai the VSSM team member keep a continuous tab on Jmana’s condition and ensures that the medicine stock is maintained. Jmana is eager to get better and go back to the hostel and start studying. 

Poverty and harsh lifestyles are responsible for such health status of nomadic kids.It has been our observation that  25 to 30% nomadic kids have some or other medical condition.

ગુજરાતીમાં અનુવાદ...

ડીસામાં નટ પરિવારમાં જન્મેલી જમના પાંચ વર્ષની હતી એ વખતે એની માં બીમારીમાં મૃત્યુ પામી. જમના અને એની નાનીબેન જ્યોતિને એની દાદી(બબુમાં)એ જ મોટી કરી. પિતા તો દારૂના રવાડે ચડી ગયેલા. આર્થિક સ્થિતિ  સારી નહિ. દાદી લાકડાં કાપીને લાવે અને વેચે અને સૌને ખવડાવે. થોડી ઘણી મદદ કાકા કરે. પણ કાકાને પણ એમનો પરિવાર એમનું જ માંડ પૂરું થાય. આવામાં પુરતો પોષણયુક્ત આહાર ન મળવાના કારણે તથા પોતાના પરિવારની સ્થિતિ આટલી ખરાબ કેમ? એવો સતત વિચાર કરતી જમનાને ખેંચની બીમારી લાગુ પડી ગઈ. જમનાના દાદીની દવા કરાવવાની ક્ષમતા તો હતી નહિ. એટલે જયારે પણ ખેંચ આવે એટલે જૂતા કે ડુંગળી સુંઘાડે પણ દવા નહિ...

જુન-૨૦૧૪ના નવા શિક્ષણસત્રમાં આપણી હોસ્ટેલમાં નટ સમુદાયના આગેવાન કિશનકાકાએ ડીસાથી ૧૫ બાળકોને ડોળીયા હોસ્ટેલમાં ભણવા મુક્યા. જેમાં જમના અને એની નાનીબેન જ્યોતિ પણ આવ્યાં. હોસ્ટેલમાં પણ જમનાને દિવસમાં બે થી  ત્રણ વાર ખેંચ આવે. આપણે એને રાજકોટ હોસ્પિટલ લઇ ગયા. ડોકટરે બધા રીપોર્ટ કરાવ્યા. રીપોર્ટ જોઇને એમને જમનાને સળંગ બે-ત્રણ વર્ષ દવા લેવાનું કહ્યું પણ ખેંચ તત્કાલ બંધ નહી થાય એને વાર લાગશે એમ કહ્યું. હોસ્ટેલમાં રોજ બે થી ત્રણ વાર ખેંચ આવે એટલે સૌ ચિંતામાં પડી જાય. આખરે જમનાને ઘરે મોકલવાનો નિર્ણય કર્યો. એના દાદી અને કીશનકાકા સાથે ફોન પર વાત કરી અને સ્થિતિ જણાવી. જમનાની દાદીએ ફોન પર જ કહ્યું, ‘બેન, હું એનું કંઈ કરી શકું એવી અમારી તો હાલત નથી. ભલેને ત્યાં રેતી. ના ભણે તો પણ ચાલશે પણ એને પાછી ના મોકલો તો સારું.’ એમની સ્થિતિ સમજાતી હતી પણ હોસ્ટેલમાં જમનાને રાખવી મુશ્કેલ હતી. કિશનકાકા સાથે વાત થઇ એમનો દીકરો આવીને જમનાને હોસ્ટેલમાંથી લઇ ગયો. અમે એને દવા કરાવવા કહ્યું હતું અને એ માટે જે પણ મદદ જોઈએ એ કરવાની ખાત્રી આપી. હોસ્ટેલમાંથી ઘરે ગયા પછી જમાનાની હાલત વધારે ગંભીર થઇ એને પાલનપુર બાળકોની હોસ્પીટલમાં દાખલ કરવી પડી. ત્યાંથી એને મહેસાણા લાયન્સમાં દાખલ કરી. લગભગ પાંચ દિવસ સતત હોસ્પીટલમાં રહી. હવે એની તબિયત સારી છે પણ એને ત્રણ વર્ષ સુધી દવા લેવાની છે. એમાં ચૂક થાય એ દિવસે પાછી ખેંચ આવી જાય છે. vssmના કાર્યકર ઈશ્વરભાઈ અવાર નવાર જમનાના ખબર અંતર પૂછે છે આપણે એની દવાનું પણ પુરતું ધ્યાન રાખીએ છીએ.. જમનાને પણ ઝટ સજા થઈને હોસ્ટેલમાં ભણવા જવું છે...

મૂળ તો ગરીબાઈના કારણે વિચરતી જાતિના પરિવારોમાં બીમારીનું પ્રમાણ વધારે છે. હોસ્ટેલમાં ભણવા આવતાં ૨૫ થી ૩૦ ટકા બાળકો કોઈને કોઈ બીમારી લઈને જ આવતાં હોય છે. આ પ્રમાણ ઘટે એ માટે આપણે પ્રયત્નશીલ છીએ..

Gangaben supplementing the family income…..

Income from livelihood that hardly  sustains the family, big family size, out of school children, children helping parents with the daily chores as well as labour is a norm with the nomadic families. Ragnathbhai of Diyodar is engaged in the occupation of trimming and shaping buffalo bones.  The cattle bones need to shaped and trimmed when they grown long and the cattle cannot sustain its weight. The income from the occupation is not enough to sustain the family of 9. Ragnathbhai and Gangaben have 7 children. Gangaben always felt the need to help her husband and earning that extra income. 

One day she happened to speak to VSSM team member Naranbhai about her urge to help her husband support the large family. It was difficult to sustain such a large family on one income she told Naranbhai. The relationship the team members have been able to built up with the community members helps them confide in the team members. 

'The organisation will help you out but you will have to think of controlling  your family size first,’ replied Naranbhai.

VSSM gave a loan of Rs. 10,000 to Gangaben from which she bought tools for farming and other purposes. Gangaben and Ragnathbhai together run the business. Whenever Ragnathbhai visit other villages for his work he takes the tools along and sells them there. In this way they have not remained confined to one village itself as a result their sales have been good. 

Gangaben is optimistic that they will be abel to repay the loan soon.

In the picture is Gangaben with the tools she sells. 

ગુજરાતીમાં અનુવાદ...

દિયોદરમાં રહેતા રગનાથભાઈ ગાડલિયા ભેંસોના શીંગડા ઘડવાનું કામ કરે. પરિવારમાં ૭ બાળકો. આર્થિક હાલત ખરાબ. રગનાથભાઈના પત્ની ગંગાબહેનને રગનાથભાઈને મદદ કરવાની ઘણી હોંશ પણ કેવી રીતે મદદ કરવી તે સમજાતું નહોતું. 

vssmના કાર્યકરો નિયમિત રૂપે વિચરતી જાતિની વસાહતોમાં જાય અને તેમને મદદરૂપ થાય. આમ તો હવે આ પરિવારો સાથે એટલો ઘરોબો થઇ ગયો છે કે એમના સુખ દુ:ખની વાતો એ ખુલ્લા મને આપણે કહેતા હોય છે. લગભગ બે મહિના પહેલા vssmના કાર્યકર નારણભાઈ ગાડલિયા વસાહતમાં ગયા. નારણભાઈને જોઇને ગંગાબહેને પોતાનો પરિવાર મોટો છે પૂરું થતું નથી કંઈક ધંધો કરવો છે એમ કહી મદદ કરવાં કહ્યું. નારણભાઈએ કહ્યું, ‘સંસ્થા તમને ચોક્કસ મદદ કરશે પણ તમારે પણ કુટુંબ નિયોજન અંગે વિચારવું પડશે.’ મૂળ તો વિચરતી જાતિઓમાં મોટાભાગના કુટુંબોમાં કુટુંબની સાઈઝ એટલી મોટી હોય છે કે, મજૂરી કરતા માં-બાપ માટે આખા કુટુંબને નિભાવવું મુશ્કેલ બની જાય છે.. પરિણામે કુટુંબમાંથી મોટા થતા બાળકો ધીમે ધીમે મજૂરી કરતા થઇ જાય છે... અને શિક્ષણ તો રહી જ જાય છે...

ગંગાબેનને આપણે રૂ.૧૦,૦૦૦ની લોન આપી. જેમાંથી એ લોખંડની ઘર વપરાશની ચીજો ઉપરાંત ખેતીમાં ઉપયોગી ઓજારો પણ લાવ્યાં અને વેપાર શરુ કર્યો. બે દિવસ પહેલાં નારણભાઈ કામ કેવું ચાલે છે એ જોવા અને પૂછવા ગયા તો સાધનો લઈને ધંધો કરવાં એકલા ગંગાબહેન જ બેઠા હતાં. કુતુહલવશ નારણભાઈએ પૂછ્યું, ‘રગનાથભાઈ ક્યાં?’ 

‘એ તો શીંગડા ઘડવાના કામે ગ્યા છે..’ 

‘તો આ ધંધો તમે જ સાંભળો છો?’ 

‘હા વળી ઉલટાનું એ(રગનાથભાઈ) શીંગડા બનાવવાના કામ માટે જયારે ગામડામાં જાય ત્યારે ખેતીમાં કામ આવતા દાતરડાં, કોઢી, પાવડો વગેરે પણ લેતા જાય અને એ પણ વેચે છે. એટલે સારું ચાલે છે. વકરો પણ સારો થાય છે. આવું જ સારું ચાલશે તો અમે તમારી લોન ઝડપથી પૂરી કરી દઈશું.’ 

ફોટોમાં પોતાના સામાન સાથે ગંગાબેન..

Sorry, but we can’t help it as the list does not have the mention of your tribe……...

The official list of caste and communities of the government includes 40  nomadic and and de-notified tribes.Most of these  40 tribes have various sub tribes which have no mention in the list also excluded from  the list are communities who have been leading a wandering life for years but the government is unaware of their status. Such exclusions have a tremendous impact on the tribe’s potential to pull itself out from the crutches of deprivation and marginalisation. We as advocates of rights of these communities encounter instances of ignorance of officials primarily on the local level on daily basis. Most of the times the officials do not have a list if we present them the relative documents they find it hard to believe, as if we have framed them!!! Over the years of experience gathered has made us believe that the necessary regulations and circulars do not reach the local bureaucracy and if they do they remain bound in the files forcing the future of the tribes to be bound in files as well!!!

Some of the classic examples are : the Raval tribe was stated as Ravaliya with is insulting so a ratification dated 6/10/2006 changed the name to Raval and stated the  Ravaliya means Raval tribe. But the ratification were neatly filed and the officials remained unaware as recently the Circle Officer rejected all the applications made for residential plots by Raval families of Diyodar. The reason for rejection was that the list has Ravaliya and the applications have been made by Raval there is no mention of Raval!!!!

Similarly, the Bahuroopi have been named Bhand in the official list so their applications are rejected most of the times. The Devipoojak have been termed as Vaghari (as they are popularly know) so if the applicant mentions his caste as  Devipujak the application will be rejected however the official list of de-notified tribes has the community Vaghari mentioned in it. Naath tribe has 17 sub tribes that feature in the list of socially and educationally  backward communities but the officials have not seen them in them in the list of sub-castes of the nomadic and de-notified tribes hence they reject the applications citing Nathbawa, Bharthri, Nathvadee etc are not nomads!! Of late the circle officer has asked us not to make applications for families  whose caste status is not clear to them. At the last count 87 such families are struggling to find their ‘official status' and we are left in dilemma of where to place them…. There are communities like Meer who have been leading wandering lifestyles since ages but have not mention in official list. 

There are moments when we feel why and what is the need to have such endless lists and documents when the abject poverty is so very evident both in urban and rural areas, why is there a need for any poor family to prove that they are poor, absolutely poor etc etc.. how humiliating can it be when inspite of blatant  poverty they exist in, it is told that they will not be receiving any welfare or support from the government just because  a paper failed to mention that they are poor or a paper did mention but someone whose job it was to read that paper forgot to read ( do his job properly) it. Irrespective of caste a poor family is a poor family, period. But somehow we love these barriers of caste and class, we just refuse to come out of these medieval mindset of ours.  And the poor  after numerous rounds of various offices, providing numerous documents, spending a lot of money,  humbly accept rejection and blame it on their fate as they do all the time.  The officials do not even think twice before saying,’  sorry, we cannot do any thing here as the paper does not say you are poor.’ No questions asked!! And get back to their work as always.

There are so many other issues to be addressed and we keep struggling with the very basic ones. We are waiting to go the the next level when it comes to empowering the nomadic and de-notified communities and here we are still busy  convincing the officials about their very existence. Why can’t we have a simple information and reference booklet published by the government making it easier for officials to go back to incase of dilemma. There is no scarcity of funds with the government why can’t we have them to introduce simple systems and do away with the maze of systems that both officials and beneficiaries struggle to get out of…….

Hope for the best is all we say to ourselves …….

‘અરે તમારો તો વિચરતી - વિમુક્ત જાતિની યાદીમાં સમાવેશ જ નથી થતો સોરી.. તમારું કોઈ કામ નહી થાય.....’

રાજ્ય સરકારે વિચરતી વિમુક્ત જાતિઓની યાદીમાં ૪૦ સમુદાયોનો સમાવેશ કર્યો છે પણ આ ૪૦માં પણ ઘણા પેટા પ્રકાર છે. તો હજુ પણ એવી કેટલીક જાતિઓ છે જે વિચરતું જ જીવન જીવે છે પણ તેમનો સમાવેશ વિચરતી જાતિમાં થયો નથી. વળી વિચરતી જાતિની યાદી સંદર્ભે વહીવટીતંત્રમાં એટલી બધી દ્વિધા છે જેના કારણે આ સમુદાયોને ઘણું વેઠવું પડે છે. છેલ્લા કેટલાય વખતથી જુદા જુદા વિસ્તારની કચેરીમાં વિચરતી જાતિમાં કઈ જાતિઓ આવે એવું અધિકારી અમને પૂછે ત્યારે સમજાય કે, એમની પાસે યાદી જ નથી. (અમે યાદી આપીએ તો એ સાચી છે એવું માનવા પણ એ તૈયાર નથી. જાણે કેમ અમે નક્કી કરીને યાદી આપી ના હોય તેમ!! એક વિસ્તારમાં જે નામથી આ સમુદાય ઓળખાય બીજા વિસ્તારમાં એ નામ બદલાઈ પણ જાય. સરકારે આ બધી બાબતોની સ્પસ્ટતા પણ કરી છે પણ સ્પસ્ટતા કરતાં ઠરાવો નીચેના સ્તરે પહોચ્યા પછી પણ એ ફાઈલોમાં જ રહી જાય છે અને સરવાળે વિચરતી જાતિઓનું કામ ખોરંભે ચડી જાય છે. 

દા.ત. રાવળ. સરકારની પહેલાંની યાદીમાં રાવળિયા લખ્યું હતું. આ શબ્દ અપમાન જનક છે. રાવળ સમુદાયની માંગણીને ધ્યાને લઈને સરકારે તા. ૬/૧૦/૨૦૦૬ના રોજ ઠરાવ કરી રાવળિયા શબદની જગ્યાએ  રાવળનો ઉપયોગ કરવા અને રાવળ એજ રાવળિયા એમ ઠરાવ્યું. પણ ફરી ઉપર જણાવ્યા પ્રમાણે આ સુધારો નીચેના સ્તરે ફાઈલ થઇ ગયો છે એ હકીકતનું તાજેતરમાં જ સમર્થન થયું. દિયોદરમાં વિચરતી જાતિના પરિવારોને રહેણાંક અર્થે પ્લોટ મળે તે માટેની દરખાસ્ત તૈયાર કરી, તેમાં સર્કલ ઓફીસરે રાવળ સમુદાયના તમામ ફોર્મ રદ કર્યા. કેમ કે, યાદીમાં રાવળિયા છે અને આપણે અરજીમાં રાવળ લખ્યું છે.. આવું જ બહુરૂપીનું થયું. બહુરૂપીને સરકારી યાદીમાં ભાંડ તરીકે ઓળખાવ્યા છે એટલે એ પણ ન ચાલે. દેવીપુજક (વાઘરી) પણ વિમુક્તની યાદીમાં નથી જબકી વિમુક્તની યાદીમાં વાઘરી શબ્દ સ્પષ્ટ લખ્યો છે પણ... નાથ સમુદાયમાં ૧૭ પેટા જાતિઓ છે જે ‘સામાજિક અને શૈક્ષણિક રીતે પછાત જાતિની યાદી’માં જોઈએ તો મળી જશે પણ પેટા જાતિ વાળી યાદી અધિકારીએ જોઈજ નથી. એટલે નાથવાદી, નાથબાવા, ભરથરીનો સમાવેશ વિચરતી જાતિમાં થતો નથી એક કહીને એમની અરજી પણ રદ કરી નાખી. આમ ૮૭ પરિવારોની દરખાસ્તમાંથી ઉપર જણાવેલી જાતિની ચોખવટ વહીવટી તંત્રમાં યોગ્ય રીતે થઇ નથી એટલે આ પરિવારોની દરખાસ્ત ન કરવા અમને સર્કલ અધિકારીએ કરી દીધુ!!

મીર જેવી કેટલીયે વિચરતી જાતિઓ એવી છે કે, જે વિચરતું જ જીવન જીવે છે પણ સરકારી યાદીમાં એમનાં નામ નથી. એટલે એમને તો વિચરતી જાતિને મળતી મદદ પણ નથી મળતી (આમ તો વિચરતી જાતિને પણ અન્ય પછાત સમુદાય કરતા તો ઓછી જ મદદ મળે છે)

ક્યારેક થાય છે કે, વંચિત કે ગરીબ દરેક ગામમાં કે શહેરમાં જઈએ તો સ્પષ્ટ દેખાય છે તે તમામ માટે તેમના હિતને ધ્યાનમાં રાખીને નીતિઓ કેમ નથી બનતી!! આ નટ-જાતના વાડામાં શું કામ પડીએ... પણ ફરી મને હું વધારે પડતી આશાવાદી લાગુ છું. આપણને પણ આ જ્ઞાતિવાદના વાડા ગમે છે એટલે એ વધારે ગુંચવાયા કરે છે અને અધિકારી કે સરકાર એને વધારે ગુંચવે છે આ ગૂંચ ઉકેલવાનું/સમજાવવાનું સમજવાનું મને પણ મુશ્કેલ લાગે છે એમાં વિચરતી-વિમુક્ત જાતિઓ તો આ બધું ક્યાંથી સમજવાની. દસ વાર સરકારી કચેરીના ધક્કા ખાશે. માંગેલી વિગતો પૂરી કરશે ત્યાં બીજી વિગતો, ત્રીજી, ચોથી એમ નિત નવું માંગવામાં આવે, ખુબ ખર્ચો થાય અને છેલ્લે કહે, ‘અરે તમારો તો વિચરતી - વિમુક્ત જાતિની યાદીમાં સમાવેશ જ નથી થતો સોરી.. તમારું કોઈ કામ નહી થાય.....’ ધીરજ ખૂટી જાય. કામ નહી થાય આવું બોલનારનું ગળું પકડવાનું મન થાય પણ સદનસીબે આ ગરીબ-વંચિત ‘હશે આપણા નસીબમાં નહી હોય’ એમ કહીને બધું પડતું મૂકી એક અફસોસ સાથે પોતાના કામમાં લાગી જાય...

પણ આ બધું ક્યાં સુધી ચાલશે? આવડું મોટું વહીવટીતંત્ર એમાં સરળ સિસ્ટમ દાખલ ના કરી શકીએ?? વિચરતી વિમુક્ત જાતિ માટેની તમામ યોજના, તેમની જાતિની ચોખવટ કરતી માહિતી સભર પુસ્તિકા જે માર્ગદર્શિકા તરીકે વાપરી શકાય તેવી પ્રકાશીત ના કરી શકાય?? આ બધું કરવાની તાતી જરૂરિયાત છે. સરકાર પાસે તો અઢળક ભંડોળ છે. આ કંઈ મોટીવાત નથી પણ આ કરે તો લાખો વિચરતા પરિવારોની અને વહીવટીતંત્રની વિટંબણાનો પણ મહદઅંશે અંત આવી જશે....

સરકાર અને અધિકારીઓ આ આંટીઘુંટી સરળ બનાવવા મદદ કરે તેવી શ્રધ્ધા અને આશા સાથે...

વિચરતી જાતિના જે પરિવારોની દરખાસ્ત કરી છે એમાંનો ભરથરી પરિવાર જે સ્થિતિમાં રહે છે એ જોઈ શકાય છે..

VSSM, our Guarding Angel

Sonabhai Meer and his family stay in the Meer settlement of Diyodar. The Meers were traditionally engaged in playing ‘dafli’ a drum like musical instrument, the wealthy  families would invite them to play dafli on special occasions. However with changing times these families play dafli during Holi only and earn whatever little is possible. For the rest of the year earn their living through labour intensive jobs. Sonabhai works as mud excavation labourer for foundations of buildings. It is an extremely labours work which is difficult to be done on daily basis. If Sonabhai does not work it becomes difficult to feed the family. Sonabhai spoke to VSSM team member Naranbhai, ‘ I want to start my own business, but do not know what can it be?’ Naranbhai gave it a thought. He realised that the settlement where Sonabhai lives has no shop that sells provisions or other daily need stuff. Why not have a small shop in the settlement?? thought Naranbhai.. He spoke to Sonabhai about it… but there was some resistance from Sonabhai, what if no one buys from my shop..( envy of fellow settlers would be the reason) Naranbhai spoke to the community members in the settlement. All agreed that along with Naranbhai they all also would stand to gain. All unanimously agreed that it was  nice thought that needed to be implemented. 

VSSM provided a loan of Rs. 25,000 to Sonabhai. He got a kiosk built and bought goods from the money. The business has been good and Sonabhai is a happy man. He plans to start selling groceries and vegetables from his kiosk. 

VSSM remains in constant contact with the individuals it had supported to start-up their own business. We inquire if any further  support or assistance they require from us. Almost a fortnight after Sonabhai started his own venture we called him up to ask if there was any further assistance he requires. ‘The business is good, what else is to worry about when we have our organisation looking upon us a mother would for its child!!’ was his extremely heartwarming reply. All of those who are associated with this kind of work will understand how gratifying such reply can be ……….

સંસ્થા જેવી માં અમારી સાથે હોય પછી અમારે બીજી શું ચિંતા હોય

દિયોદરમાં બોડારોડ પર આવેલી મીર વસાહતમાં મીર સોનાભાઇ એમના પરિવાર સાથે રહે. મીર સમુદાયના લોકો પહેલાં ડફલી વગાડીને ભિક્ષાવૃતિ કરતા. પહેલાંના સમયમાં એમને રજવાડાંઓમાં પ્રસંગોપાત ગાવા વગાડવા માટે બોલાવતા પણ હવે સ્થિતિ બદલાઈ છે. હવે તેઓ હોળીમાં જ ડફલી વગાડી માંગવા(ફાગગાવા) જાય છે બાકીનો સમય છૂટક મજૂરી કરે. સોનાભાઇ પણ પાયા ખોદવાનું કામ કરે. પાયા ખોદવામાં શારીરિક શ્રમ ઘણો થાય. એટલે રોજે રોજ પાયા ખોદવાનું કામ થઇ ના શકે અને કાયમી પૈસા મળે એવું ન થાય. સોનાભાઇએ vssmના કાર્યકર નારણભાઈને કહ્યું, ‘મને કંઈક ધંધો કરવો છે. મને ખબર નથી પડતી શું કરું પણ મારે પોતાને કંઇક કરવું છે તમે મદદ કરો.’ સોનાભાઇ શું કામ કરી શકે એ વિષે નારણભાઈએ ઘણું વિચાર્યું અને અંતે ‘સોનાભાઇ જ્યાં રહે છે એ વિચરતી જાતિની આખી વસાહતમાં એક પણ દુકાન નથી જ્યાં રોજ બરોજ કામ આવતી વસ્તુઓ મળી શકે તે ધ્યાને આવ્યું અને સોનાભાઇ વસાહતમાં જ રોજિંદા ચીજવસ્તુ માટે દુકાન કરે તો ઘણું ચાલે એવું તારણ કાઢ્યું.’ સોનાભાઇ સાથે આ બાબતે વાત કરી. એમને વિચાર તો ગમ્યો પણ વસાહતના લોકો મારી પાસેથી ના ખરીદે (મૂળ તો ઈર્ષાના કારણે) તો શું થાય એવી શંકા સેવી. નારણભાઈએ વસાહતના લોકો સાથે બેઠક કરી અને સોનાભાઇની દુકાન અંગે વાત કરી. જો દુકાન થાય અને આપણે ત્યાંથી વસ્તુ ખરીદીએ તો સોનાભાઇની સાથે સાથે વસાહતના લોકોને પણ ફાયદો થશે એ સમજાવ્યું. સૌ સહમત થયા. 

અમે સોનાભાઇને રૂ.૨૫,૦૦૦ની લોન આપી. એમણે લાકડાંમાંથી ગલ્લો બનાવડાવ્યો અને એમાં થોડો સમાન લાવીને વેચવાનું શરુ કર્યું છે. ખુબ સારું વેચાણ થઇ રહ્યું છે સોનાભાઇ ખુશ છે. ધીમે ધીમે તેઓ કરીયાણાનો સમાન, શાકભાજી લાવીને વેચવા ઈચ્છે છે.. 

સ્વતંત્ર વ્યવસાય માટે જે પણ પરિવારોને આપણે લોન આપી છે એ તમામને વેપાર કેવો ચાલે છે એ બાબતે એમની સાથે સતત વાત કરીએ છીએ.. કંઈ મુશ્કેલી?, મદદ જોઈએ છે? એ પણ પૂછીએ છીએ.. સોનાભાઈને પણ દુકાન શરુ કર્યાના ૧૫ દિવસ પછી પૂછ્યું, એમણે કહ્યું, ‘મારો ધંધો ખુબ સારો ચાલે છે. સંસ્થા જેવી માં અમારી સાથે હોય પછી અમારે બીજી શું ચિંતા હોય...’ સોનાભાઇનું આ કથન કેટલું સુખ આપે છે... એની કલ્પના આ કામમાં ભાગીદાર બનનાર તમામને આવે...

when guardians fail to gaurd…..

A couple of weeks back we had mentioned on this very platform a development that had spread cheer amongst the nomadic and de-notified communities : the news was the amount of financial allocation under the Pandit Dindayal Housing Scheme (from which these communities benefit)t being raised from Rs. 45,000 to Rs. 70,000. However, when the document on the resolution was received we got to know that the communities residing in the urban areas were excluded in the new norms and hence would not benefit from the change. Why such discrimination is difficult to comprehend!!

A wave of cheer had spread through the Vadee settlement of Dhangadhra when they had heard the news of the new amendment, since  they had been waiting for long to commence the construction of homes on the plots they have been allotted long ago. The cheer was short-lived though.. efforts have been made to reach out to the concerned department and inquire on the issue but no break through has been achieved as yet. 

The estimated expenditure for construction of a  house in Dhangadhra comes to around Rs. 1.25 lac. A loan of Rs. 30,00 from Kalupur Commercial Bank (to be returned eventually by the family), support of  Rs, 25,000 from well-wishers of VSSM and Rs. 45,000 received from the government under the Pandit Dindayal Scheme and still each family falls short by Rs. 25,000 since they have no savings of their own,  but if the new amendment includes them the math works out just fine. 

It is nerve nervewrecking  to write about such issues all the time, it is even more tormenting for such extremely marginalised communities to expose their deprivation all the time to authorities who fail to apply simple logic when making crucial resolutions. All

it requires is empathy and compassion when thinking for such vulnerable communities, we just need to stand by them until they find their footing. Each poor believes that the government is their ‘mai-baap’ (parent). The question one needs to ask is  do parents discriminate amongst its own children????

This couple in the picture represent families who stand to  suffer from such  illogical rulings and  policies of the government. 

ગુજરાતીમાં અનુવાદ...

 ‘સરકાર અમારી માંઈ-બાપ છે’ તો માં- બાપ આવા ભેદ કેમ કરે છે??

વિચરતા- વિમુક્ત સમુદાયોને ‘પંડિત દિનદયાળ આવાસ યોજના’ અંતર્ગત મળતી મકાન બાંધકામની રકમ રૂ.૪૫,૦૦૦ હતી. આ રકમ તા.૧૪/૦૮/૨૦૧૪ના રોજ ઠરાવ કરીને સરકારે રૂ.૭૦,૦૦૦ કરી. આ સુધારાથી સમગ્ર વિચરતી જાતિઓમાં આનંદ પ્રસર્યો અને સૌએ સરકારનો આભાર વ્યક્ત કર્યો. પરંતુ જયારે ઠરાવ હાથમાં આવ્યો ત્યારે ખબર પડી કે, આ યોજનાની મદદ શહેરમાં રહેતા પરિવારોને મળવાની નથી. એટલે કે જે પરિવારોને શહેરમાં પ્લોટ મળ્યા છે એમને રૂ.૪૫,૦૦૦ જ મકાન બાંધકામ માટે મળશે. આની પાછળનો તર્ક??? સમજતો નથી. 

મકાન બાંધકામ માટે રૂ.૭૦,૦૦૦ મળશે એ વાતથી સૌથી વધુ ધ્રાંગધ્રામાં વસતા વાદી પરિવારો ખુશ થયેલાં. આ પરિવારોને પ્લોટ ફળવાયે વર્ષો થયા પણ આર્થિક સગવડ નહોતી અને સરકારની સહાય પણ ઓછી હતી આથી અહીં મકાન બાંધકામનું કામ શરુ નહોતું થયું પણ સુધારેલા ઠરાવમાં પણ આ પરિવારો માટે નિરાશા જ આવી.

વાદી જેવા શહેરમાં રહેતા વિચરતી જાતિના પરિવારોને અન્યાય ન થાય એ માટે સરકારમાં રજૂઆત કરી છે પણ કોઈ જવાબ નથી... 

ધ્રાંગધ્રામાં વસતા વાદી પરિવારના એક ઘરના બાંધકામનો એસ્ટીમેટ રૂ.૧.૨૫ લાખ છે. સરકાર રૂ.૪૫,૦૦૦ આપે છે આટલી રકમથી શું થાય? આ પરિવારો પાસે એમની પોતાની એવી કોઈ બચત પણ નથી. ‘ધી કાલુપુર કોમર્શીયલ બેંક લી.’ એમને રૂ..૩૦,૦૦૦ની લોન આપે.(જે આ પરિવારો ધીમે ધીમે માસિક હપ્તાથી પરત કરે) સંસ્થા સાથે સંકળાયેલા શુભેચ્છક દાતાઓની મદદથી આપણે(vssm) પ્રત્યેક પરિવારને રૂ.૨૫,૦૦૦ આપીએ છતાં રૂ. ૨૫,૦૦૦ની વ્યવસ્થા કરવાની થાય છે. આ મુશ્કેલીનું નિવારણ આ પરિવારોને મકાન સહાય રૂ.૪૫,૦૦૦ ની જગ્યાએ રૂ.૭૦,૦૦૦ મળે તો બધું સરસ ગોઠવાઈ જાય.. પણ...

આ બધું લખતાં – ગુંચ ઉકેલતા, સમજતાં, સમજાવતાં મારું પણ માથું દુ:ખી જાય છે ત્યાં બિચારા (આ શબ્દ જાણી જોઇને વાપરું છું) વાદી જેવા વિચરતા પરિવારોની તો શું દશા થાય? સરકાર શહેરમાં રહેતાં વિચરતા પરિવારોને પણ રૂ.૭૦,૦૦૦ મકાન બાંધકામ માટે આપે તેવો સુધારો કરે એવી અપેક્ષા રાખીએ છીએ.. સાથે સાથે દરેક ગરીબ અને વંચિતો માટે પ્રેમપૂર્વક વિચારવા અપીલ પણ કરીએ છીએ. વંચિતોને બેઠા કરવાં એનો હાથ પકડવાની જરૂર છે. એ સ્વનિર્ભર બને ત્યાં સુધી એના પડખે ઉભા રહેવાની જરૂર છે. દરેક ગરીબ હંમેશા કહે છે કે, ‘સરકાર અમારી માંઈ-બાપ છે’ તો માં- બાપ આવા ભેદ કેમ કરે છે?? નીતિઓ થોડી ઢીલી બને તો વાંધો શું છે? આવા ઠરાવોના અર્થઘટન કરતાં કરતાં થાકી જવાય છે.

જે પરિવારો પોતાના ઘર બંધાશે એવી આશા સાથે જીવે છે એવા એક પરિવારને ફોટોમાં જોઈ શકાય છે. એમની ઈચ્છા મારતા પહેલા પોતાનાં ઘરમાં રહેવાની છે આ ઈચ્છા જલ્દી પૂરી થાય એવી શ્રદ્ધા...