"We shall need to change and we are heading in that direction” Rvjibhai

Rvjibhai Bharthari is a resident of Bhavsor village of Mehsana’s Vijapur block. The traditional occupation of the Bharthari community is to sing lullabies and its an occupation that involves lot of wandering. However Rvjibhai could not afford to keep wandering because of the pending application he and other 14 fellow Bharthari families had made for acquiring residential plots for settling permanently in Bhavsor. Once the applications are filled  it requires frequent follow-up visits. There are number of peripheral needs related to the applications that need to be addressed. In such situation it was necessary Rvjibhai stayed around Bhavsor. Thus, Ravjibhai chose to stay in the village while his two sons continued singing lullabies. 

So if he is not working/wandering what are the options he has to earn living. As such he did not like to spread his arms and beg. VSSM’s Tohid ignited in Ravibhai’s mind the need to do something more and different so as to set an example for the society. Tohid kept giving him options but the decision of what can be done had to be Rvjibhai’s. Finally Rvjibhai decided to set up a snack store. He did not know anything more on the subject. Where to get the necessary stuff to get the store running  and other logistics had to be explored!! He took a loan of Rs. 30,000 from VSSM. With this money it was necessary to plan appropriately and avoid unnecessary expenses where ever possible. Since he was unaware of a lot of business related requirements he shared his concerns with Tohid. Thad in turn shared the concerns of Rvjibhai with his father Zafarbhai. Thad has a habit of sharing work related issues and developments with  members of his family. The family intern tries to support whenever it can. Infact we at VSSM are lucky to have a great team and equally supportive families of these team members. Zafarbhai who happens to be a retired employee of Gujarat State Transport Corporation knew how he could be helpful to Rvjibhai. “Ask him to come along with me to Ahmedabad, I’ll take him to take the wholesale market their,” Zafarbhai offered to help Rvjibhai. 

So together they bought the necessary raw material, vessels, took a gas connection. A shade was build and a snack house became operational. One of the sons of Rvjibhai now stays back to help him run the business. Gradually things are gathering pace. Other Bharthari families are approaching for ideas and support to start a venture. They are eager to work for themselves. Thad and Rvjibhai are thinking what can be done. Rvjibhai wants that the community members find some work soon. These families too want to make a shift. As Rvjibhai says, “people these days tell us to work instead of playing Ravanhatta and begging. They now do not believe in giving these days. Work we should how long can we depend on others?? They are right we need to change, we should be working, I am glad I have began working and this change will bring a change within my community too.."

અમારે બદલાવું પડશે અને એની અમે શરૂઆત કરી દીધી છે- રવજીભાઈ 

રવજીભાઈ ભરથરી મહેસાણા જીલ્લાના વિજાપુર તાલુકાના ભાવસોર ગામમાં રહે. બાપીકો વ્યવસાય એટલે રાવણહથ્થા પર હાલરડાં અને ભજનો ગાવાના અને એ માટે ગામે ગામ ફરવાનું. પણ રવજીભાઈ ભાવસોરમાં રહેતાં ૧૪ ભરથરી પરિવારોને સ્થાઈ થવાં પ્લોટ વગેરે અધિકાર મળે એ માટે પ્રયત્નશીલ અને આ કામો માટે ગમે તે ઘડીએ ક્ચેરીમાં જવું પડે આમાં ફરવાનું પોષાય નહિ. એટલે એ સ્થાયી રહ્યાં. પરિવારમાં બે દીકરા એ રાવણહ્થ્થો લઈને એમની ભાષામાં કહીએ તો ફેરી કરવાં જાય. રવજીભાઈને આ માંગવા જવાનું બહુ ગમે નહિ એમાં વળી vssmના કાર્યકર તોહીદનો સુર મળ્યો. માંગવું નથી અને ‘સમાજમાં ઉદાહરણરૂપ બનવા શું કરવું?’ એ રવજીભાઈ વિચારે. તોહીદ એમને નવા-નવા વ્યવસાયની વાતો કર્યા કરે. એમાંથી રવજીભાઈએ નાસ્તા હાઉસ કરવાનું નક્કી કર્યું. પણ સમાન ક્યાંથી લાવવો, સસ્તો ક્યાંથી પડે વગેરે જેવી માહિતી નહિ. vssm પાસેથી રૂ.૩૦,૦૦૦ ની લોન લીધી અને એમાંથી જ બધું આયોજન કરવાનું. એટલે સસ્તું અને સારું મળે એ જરૂરી પણ ખરું.

એમણે તોહીદને મૂંઝવણ કહી. તોહીદના પરિવારમાં પણ તોહીદ દિવસ દરમ્યાન કરીને આવેલાં કામો અંગે ચર્ચા કરે. એનો પરિવાર તોહીદના કામથી ખુબ ખુશ. એના પિતા જફરભાઈ ‘ગુજરાત સ્ટેટ રોડ ટ્રાન્સપોર્ટ કોર્પોરેશન’ના નિવૃત કર્મચારી. તોહીદે રવજીભાઈની ચિંતા પરિવારમાં જણાવી. જફરભાઈ સજ્જન માણસ. એમણે તોહીદને કહ્યું, ‘અરે એમાં શું મુંઝાવાનું કાલે રાવજીભાઈને કહે મારી સાથે અમદાવાદ આવે અમે પાનકોરનાકથી સસ્તો અને સારો સમાન લઇ આવીશું.’ (vssmના દરેક કાર્યકરનો પરિવાર ખુબ સારો છે અને એટલે જ આ બધા કામો થઇ શકે છે. કાર્યકરોના આ પરિવારને નતમસ્તક વંદન.)

આમ રસોડાનો સામાન આવ્યો, છાપરું બનાવ્યું. ગેસનું કનેક્શન લીધું અને કરીયાણું લાવીને નાસ્તા હાઉસ શરુ કર્યું. રવજીભાઈનો એક દીકરો એમની મદદમાં રહ્યો. ધીમેધીમે બધું ગોઠવાઈ રહ્યું છે. રવજીભાઈનો વ્યવસાય જોઇને બીજા ભરથરી પરિવારો પણ અમને કંઇક વ્યવસાય સુઝાડો? અમે પણ કામ કરીશું, એમ કહી રહ્યા છે.. તોહીદ અને રવજીભાઈ આ બધા માટે શું કરી શકાય એ વિચારી રહ્યા છે.. જલ્દી બધા થાળે પડી જાય એવું રવજીભાઈ ઈચ્છે છે. એ કહે છે, ‘પહેલાં ખુબ ફર્યા અને એના ઉપર જ અમારું ચાલતું પણ હવે લોકોના મન ટૂંકા થઇ ગયા છે લોકો રાવણહ્થ્થો વગાડો છો એના કરતાં મહેનત કરોને એવી સલાહ આપે છે. એ લોકો સાચા પણ છે, અમારી કોઈ સામે ફરિયાદ નથી. પણ અમારે બદલાવું પડશે અને એની અમે શરૂઆત કરી દીધી છે એનો આનંદ છે.’ 

“ Have you brought GARBAGE??"

Mehsana is one of those districts that has large concentration of nomadic tribes. And the conditions of the nomads here is no different. There is an obvious apathy of officials towards these communities. Many of the issues are unresolved even after 3 years of applications. Repeated requests and yet no movement on the pending matters is a nagging situation for anyone be it the community member or a team member. On 23rd February we had an appointment with the District Collector to discuss all these long standing issues. We were both surprised and relieved when the Collector asked us,”why aren’t your issues resolved?” VSSM’s Tohid and Jayantibhai replied, “ It seems our issues fall short on officials priorities!! If you could call and chair  a meeting of the concerned officials these issues might get resolved soon!”

A meeting has been called on 4th March. The collector asked us to make a list of our concerns and submit it to his P.A. 

The following stream of conversation is between Tohid and the P.A. to the collector. It is Tohid’s narration. 

“ Have you come with garbage?” questioned the P.A. (he used the word ukedo a gujarati work for the garbage dumps that line the empty spaces in villages and cities)

'This attitude and statement really angered me a lot. Does these communities look like garbage? I resisted my urge to reply back, gave the applications and left his office. But I am surely going to mention this incident in the meeting on 4th, I am going to tell the collector because such officials consider the communities garbage they dump  their applications in trash!'

One can absolutely relate to the anger Tohid was experiencing. Even lesser educated Tohid found such language disgusting to hear and officials don’t even think twice before speaking it out!! The officials behave as if they are to spend money from their own coffers!! Tohid’s anger is momentary, after working for these communities for many years now he has learnt to forget and forgive!! As he says, "I feel sorry for these officials who even at 50 haven’t learnt the skill of talking to people they are appointed to serve.”

A few years back the Devipujak families of Vijapur when visiting the collector’s office (in the picture below) had told us, “It’s because you are along they have allowed us to enter the office, otherwise these officials wouldn’t let us  enter this premises!!’ And on 23rd Feb after all these years  Saraniyaa community members repeated similar feelings to Tohid after they heard the language of the P.A. “ If you are not along these people wouldn’t allow us to enter their offices!!"

ઉકેડો લઈને આવ્યાં છો?

તા.૨૩-૨-૧૫ ના રોજ મહેસાણા જીલ્લામાં વસતા વિચરતી જાતિના પ્રશ્નો સંદર્ભે કલેકટરશ્રીને મળવા જવાનું થયું. ઘણી વસાહતોના પ્રશ્નો અને નીચેના સ્તરે કામમાં ધીમી ગતિ. કોઈક વસાહતમાં તો પ્રાથમિક પ્રશ્ન માટે રજૂઆત કરે ૩ વર્ષ જેટલો સમય થયો છતાં એનો ઉકેલ આવ્યો નથી. વારંવારની રજૂઆત. આખરે આજે કલેકટરે સામેથી કહ્યું, ‘તમારાં પ્રશ્નોનું સમાધાન કેમ થતું નથી?’ vssmના કાર્યકર તોહીદ અને જયંતીભાઈએ કહ્યું, ‘આ કામો પ્રાથમિકતામાં આવતાં નથી. પણ આપની અધ્યક્ષતામાં બેઠક થાય અને સબંધિત અધિકારી હાજર રહે તો નિવેડો ઝટ આવે.’ 

એમણે ૪થી માર્ચ ૨૦૧૫ના રોજ વિચરતી જાતિના પ્રશ્નો સંદર્ભે જીલ્લાના સંબંધિત અધિકારી સાથે બેઠકનું આયોજન કરવાનું નક્કી કર્યું અને આપણી રજૂઆત તેમનાં પી.એ.ને આપવા કહ્યું. તોહીદ કહે છે એમ, ‘બેન પી.એ. પાસે પહોચ્યો કે એણે મને જોઇને તુરત કહ્યું, ‘ઉકેડો લઈને આવ્યાં છો?’ મને બહુ જ ગુસ્સો આવ્યો. આમારા આ બધા માણસો ઉકેડા જેવા છે? પણ હું કંઈ બોલ્યો નહિ અને વિગતો આપી દીધી. પણ હું ૪થીની બેઠકમાં કહીશ કે અધિકારીને મન આ જાતિઓ ઉકેડા જેવી છે અને એટલે જ એને ઉકેડાની જેમ ફેંકી દીધી છે..’

એનો ગુસ્સો સમજી શકાય એમ છે. ઓછું ભણેલાં તોહીદને આ ભાષા અભદ્ર લાગે છે તો અધિકારીને એ કેમ નહિ ખૂંચતી હોય? અને વળી માંગણી જે પણ હોય અધિકારીના ખિસ્સામાંથી તો કશું આપવાનું થતું નથી તો આટલી પરેશાની એમને કેમ છે? ખેર તોહીદનો ગુસ્સો ક્ષણીક છે એને માફ કરતાં આવડી ગયું છે. પણ એ કહે છે એમ ‘કોઈને દુભે એવું ના બોલવાની સમજણ ૫૦ વરસેય અધિકારીમાં આવી નથી એટલે એમની તો સૌથી વધારે દયા ખાવાની..હોય ને બેન...’

વિજાપુરના દેવીપૂજક પરિવારો પાંચ વર્ષ પહેલાં પોતાની રજૂઆત માટે કલેકટર કચેરીમાં આવ્યાં હતાં તે વેળાની આ તસવીર છે અને એ વખતે એમણે અમને કહ્યું હતું કે, ‘તમે અમારી સાથે ના આવો તો અમને આ લોકો (અધિકારી) કચેરીમાં ઘુસવા પણ ના દે.’ આજે તા.૨૩-૦૨-૧૫ ના રોજ તોહીદ સાથે આવેલાં નાગલપુરના સરાણીયાભાઈઓએ પણ કલેકટર શ્રીના પી.એ.નું આ વાક્ય સાંભળી પાંચ વર્ષ પહેલાં દેવીપૂજક પરિવારોએ જે કહ્યું હતું એજ કહ્યું કે, ‘તમે ના આવો તો આ લોકો અમને ઘુસવા પણ ના દે!