Soon we shall be owners of these carts…….

Since last couple of months we have been sharing with you stories of individuals who have taken loans from VSSM to initiate their own venture or buy a machine that increases their potential of earning more. Today we share with you a similar story of three other individuals. 

100 families of Vedva Devipujak and Marwari Devipujak communities stay in a settlement in Surendranagar’s Dudhrej town. Most of these families earn their living by working a manual labourers. 27 of these families earn their living by ferrying goods  on a hand cart. The hand carts are rented. Everyday these families rent hand carts from the Mehta Market of Surendranagar at the cost of 20 per day. Individuals live Kalubhai have been renting such carts since last 10 years. ( So far Kalubhai must have paid rent enough to own his own hand cart shop) . A year back 7 families were given hand carts under the Manav Garima Scheme, the rest have been left out. 

Harshadbhai, a team member of VSSM explained the math to the individuals who had been renting carts. 'With a monthly EMI of 600 you can own a cart in 1.5 year,’ he told them. Harshadbhai requested VSSM to support these families and since we knew Kalubhai Devipujak, Sureshbhai Devipujak and Ratabhai Devipujak we agreed to support them with a loan of Rs. 9000/-

It has been more than 2 months since these individuals  bought their own carts. The income has been fair enough, they pay a monthly instalment of Rs. 500. Two instalments are already paid. The most important part is they do not have to depend on others,  there are no fixed hours of returning the carts so if the season is good they push the cart for long hours. There used to be a lot of conditions attached with the rentals which apply no more. Kalubhai is a happy man, ‘ we are glad Harshadbhai explained us and came too our support, there were time when we wanted to work more but we were at the mercy of the cart owners  now we are our own boss and with a monthly instalment of R. 600 we will soon be owners of our carts!!’ 

Others from the settlement have also approached VSSM for support  ad we intend to provide them with the loan soon. 

In the picture - Kalubhai in red shirt, Sureshbhai Devipujak with the parcels and Ratabhai Devipujak with the loaded cart. 

ગુજરાતી અનુવાદ....

રૂ.૬૦૦નો હપ્તો ભરીયે તો ૧૫ મહિનામાં લારી આપણી પોતાની થઇ જાય...

સુરેન્દ્રનગરના દુધરેજમાં વિચરતા સમુદાયમાંના વેડવા દેવીપૂજક અને મારવાડી દેવીપૂજક પરિવારના ૧૦૦ ઉપરાંત પરિવારો રહે છે. આ પરિવારોમાંના મોટાભાગના છૂટક મજૂરી કરે જયારે ૨૭ જેટલાં પરિવારો હાથલારી પર માલ-સામાન ઢોવાનું કામ કરે. હાથલારી પર માલની હેરફેર કરવાનું કામ કરતાં ૨૭ પરિવારોમાંથી કોઈ વ્યક્તિ પાસે પોતાની માલિકીની લારી નહિ. રોજ સવાર પડે અને સુરેન્દ્રનગરના મહેતા માર્કેટમાં જવાનું અને ત્યાંથી રોજનાં રૂ.૨૦ આપીને ભાડેથી લારી લેવાની અને સાંજે એ લારી પરત આપવાની. કાળુભાઈ જેવા તો છેલ્લાં ૧૦ વર્ષથી ભાડેથી લારી લઈને કામ કરતાં. (કાળુભાઈએ અત્યાર સુધી ચૂકવેલી રકમ ગણીએ તો પોતાની લારીઓની દુકાન થઇ જાય). એક વર્ષ પહેલાં સમાજ કલ્યાણમાંથી ૭ પરિવારોને માનવ ગરિમા યોજના અંતર્ગત લારી મળી. પણ બાકીના પરિવારો  આજ રીતે ભાડેથી લારી લઈને કામ કરે. 

vssm ના કાર્યકર હર્ષદે આ પરિવારોને ભાડેથી લારી લો તો માસિક રૂ.૬૦૦ તો ભાડામાં જતા રહે એના કરતાં પોતાની લારી લઈને પછી એનો માસિક રૂ.૬૦૦નો હપ્તો ભરીયે તો ૧૫ મહિનામાં લારી આપણી પોતાની થઇ જાય એ અંગેની સમજણ આપી. જે એમના ગળે ઉતરી. હર્ષદે આ પરિવારોને vssmમાંથી લોન આપવાની વાત કરી. આપણે શરૂઆતમાં વસાહતમાંથી કાળુભાઈ દેવીપૂજક, સુરેશભાઈ દેવીપૂજક અને રતાભાઈ મારવાડી દેવીપૂજક જેઓ vssmને જાણતા હતાં તે દરેકને રૂ.૯,૦૦૦ ની લોન આપી જેમાંથી એમણે લારી ખરીદી જે ફોટોમાં જોઈ શકાય છે. 

પોતાની લારી પર કામ કરવાનું શરુ કરે અઢી મહિનાનો સમય થયો. આવક પણ પ્રમાણમાં ઠીક ઠીક થઈ રહી છે. vssmને તેઓ હપ્તા પેટે માસિક રૂ.૫૦૦ આપે છે. બે હપ્તા ભરાઈ પણ ગયા છે. કોઈ ઉપર આધારિત ના રહેતાં પોતાની માલિકીનું સાધન વસાવ્યા પછીનો અનુભવ કહેતાં કાળુભાઈ કહે છે, ‘હર્ષદભાઈએ જે રીતે સમજાવ્યું એ બરાબર હતું. નિયમિત ભાડું આપીએ તોય એ માલિકીની લારી ના કહેવાય. વળી જેમની પાસથી ભાડેથી લારી લીધી હોય એને સમયસર સાંજના પાછી આપી દેવાની હોય.. આવામાં સિઝનમાં વધારે કામ મળે એમ હોય તો પણ દુકાનવાળાના એના સમયે જ લારી પાછી આપી દેવાની. વળી ક્યારેક બજાર પહોંચતા મોડું થાય તો લારી ના પણ મળે. હવે આ બધી ઝંઝટમાંથી ઝૂટકરો મળી ગયો. અમારો સ્વતંત્ર ધંધો થઇ ગયો.’ આ વસાહતમાંથી બીજા ભાઇઓ પણ લારી માટે લોન આપવા કહી રહ્યા છે.. જે કરવાનું પણ છે..

નીચે ફોટોમાં 

(૧) લાલ શર્ટ પહેરેલાં કાળુભાઈ દેવીપૂજક

(૨) પાર્સલ જેમણે ઉપાડ્યું છે એ સુરેશભાઈ દેવીપૂજક

(૩) સામાન ભરીને લારી લઈને જઈ રહ્યા છે એ રતાભાઈ મારવાડી દેવીપૂજક

The Bharthari are not included in list of Nomadic communities!!!

The Bharthari, are known to be decedents of King Bharthari. In the olden days they would wander from village to village and sing lullabies to welcome the new born. Infact the families would especially host them for the occasion and reward them with grains,clothes and cash.

The Bharthari are very docile and timid by nature. They make their dangaas far from the village, mostly survive under the shade of old sarees which,  hardly protect them from any of the elements of nature. Whenever the villager ask them to move out they do that with no questions asked. The community is very  very small in size. In Gujarat there is no separate settlement of this community they stay in proximity to other nomadic communities. VSSM has been struggling to settle this community. We have applied to the government for allocation of residential plots for these families. When applications were filed for 29 families staying in Mahadeviya and Bhoyan it came to light that the government has not listed this community as nomadic. 

We made representation of this case to the department of Social Justice and Empowerment  however nothing much can be done on the matter. The list of nomadic communities with the Government of Gujarat is as old as the state’s existence no modifications have been done so far. Earlier when the Mumbai and Saurastra were states and the lists of communities that they had were  later adopted by the newly formed Gujarat state in 1963. Ironically no proposals for modifications have also never been made. There have been change in the list of OBC list in 1978 when the list grew from 72 to 146 which also includes some nomadic and de-notified communities but this has not been the case with the list of nomadic communities. The Bharthati are one sub-sect of the Nath tribe, there are numerous sub-sects of the Nath that have been included in the government list like the Nath- Bawa, Giri, Bharati, Margi etc. but the Bharthari inspite of being a sub-sect of Nath does not find mention in the government’s list of nomadic tribes. We are in discussion with the concerned department to find some solution to the matter that has at present left the 29 Bharthari  families heart broken. 

The picture is of Ravanhatta which is synonymous with the Bharthari tribe. 

ગુજરાતીમાં અનુવાદ...

ભરથરી સમુદાયનો સમાવેશ વિચરતી જાતિમાં થતો નથી!!!

રાવણહથ્થા પર હાલરડાં, ભજનો વગાડીને પોતાનું ગુજરાન ચલાવતો ભરથરી સમુદાય સદીઓથી વિચરતો રહ્યો છે. ગામમાં કોઈના ઘરે બાળકનો જન્મ થયો અને ભરથરી ગામમાં આવ્યાં હોય તો નવા જન્મેલાં બાળકનું હાલરડું ગાવા માટે ભરથરીને બોલાવે. હાલરડું પત્યા પછી જૂની સાડી, અનાજ અને થોડા પૈસા આપી એને વિદાય કરે. રાજા ભરથરીના વંશજ એવા ભરથરી સમુદાયની વસતી ગુજરાતમાં ખુબ ઓછી છે. સ્વભાવે ગભરુ પ્રજા. ગામથી દુર છાપરાં નાખીને રહે આમ તો એમનાં છાપરાં એમને ભિક્ષામાં મળેલી સાડીથી બનેલા હોય. જેમાં તડકો, વરસાદ કે ઠંડી તો રોકાય જ નહી. વળી ગામલોકો જયારે ગામ ખાલી કરવાં કહે એટલે ડંગા ઉપાડીને જતાં રહે. ગુજરાતમાં એમની સ્થાઈ વસાહતો ખુબ ઓછી છે. 

સદીઓથી વિચરતું જીવન જીવતાં ભરથરી પરિવારોના કાયમી વસવાટ માટે આપણે પ્રયત્ન કરીએ છીએ. બનાસકાંઠાના મહાદેવીયા અને ભોયણમાં રહેતાં ૨૯ ભરથરી પરિવારોને રહેણાંક અર્થે પ્લોટ મળે એ માટેની કાર્યવાહી આપણે આરંભી ત્યારે ખ્યાલ આવ્યો કે, સરકારે ભરથરીને વિચરતી જાતિમાં ગણ્યા જ નથી.

‘સામાજિક ન્યાય અને અધિકારીતા વિભાગ’માં આ સંદર્ભે રજૂઆત કરી છે પણ આ જાતિઓના સંદર્ભે કરુણતા એ છે કે, મુંબઈ રાજ્ય અને સૌરાષ્ટ્ર રાજ્ય અસ્તિત્વમાં હતાં એટલે કે ગુજરાતનું અસ્તિત્વ નહોતું ત્યારે આ બંને રાજ્યો દ્વારા વિચરતી-વિમુક્ત જાતિની જે યાદી બનાવી હતી જે ૧૯૬૩માં ગુજરાત રાજ્યે સ્વીકારી. આ યાદીમાં આજદિન સુધી કોઈ સુધારા, વધારા કર્યા જ નથી. ના એ બાબતની કોઈએ દરખાસ્ત કરી. જબકી સામે પક્ષે સામાજિક અને શૈક્ષણિક રીતે પછાત જાતિઓની યાદી બક્ષીપંચે ૧૯૭૮માં આપી તે વખતે એમાં ૭૨ જાતિઓનો સમાવેશ કર્યો હતો જેમાં વિચરતી અને વિમુક્ત જાતિનો પણ સમાવેશ થાય છે એ યાદી આજે ૧૪૬ની થઇ ગઈ છે. પણ વિચરતી જાતિની યાદીમાં કોઈ સુધારો નથી થયો. 

ભરથરી નાથ પંથી છે વિચરતી જાતિમાં નાથ સમુદાયનો સમાવેશ થાય છે. આ નાથના પર્યાય તરીકે ભરથરીને સ્વીકારવામાં આવે તો આ પ્રશ્ન હલ થઇ જાય તેમ છે. હાલ તો ભરથરી પરિવારો પોતાને સ્થાઈ રહેવાં પ્લોટ નહિ મળે એ વિચારીને જ નિરાશ થઇ ગયા છે. સરકાર ઝડપથી એમની સ્થિતિ જોઈ એમની સમસ્યાનો ઉકેલ આપે એની રાહ જોઈએ છીએ સાથે સાથે સરકાર સામે ચાલીને આ જાતિઓના સ્પસ્ટીકરણ બાબતે વિચારે એની રાહ જોઈએ છીએ..

ફોટોમાં જે વાદ્ય સાથે ભરથરી પરિવારો ઓળખાય છે એ રાવણહથ્થો જોઇને જ લોકો કહી દે અરે આતો ભરથરી – ભટકતાં પણ સરકારી ચોપડે એમની વિગતો વિચરતી તરીકે ચડી નથી.. 

we just want to work very hard with honesty…….

Bharthari  Chamnbhai and Kalubhai earned their living by singing bhajans and folk songs and playing the traditional instrument Ravanhatta. Their lives were filled with constant wanderings where managing a single square  meal for the family was impossible most of the times.  Their sons Ramabhai and Amratbhai were witness to this daily struggle. The families stayed in Sutharnesdi village of Bhabhar block since last 10 years but the villagers were unwilling to allow them to settle permanently in the village. Acquiring documents like voter ID card, ration card etc became possible after a lot of effort. Staying in the Danga/settlement the families face constant harassment from the police who were in always watching out  for a chance to arrest them and confess to the crimes they have not committed.  VSSM’s presence have saved them many a times. Making us ask the crucial question what if we were not present??

Inspite of hailing from Bharthari community both Ramabhai and Amratbhai were not blessed with a voice that could sing so earning a living by singing bhajans was not possible, both earned their living by working as manual labourers doing petty jobs. Life continued to be a struggle. How will we survive, will our children have the same life as us, will they face the same hardships ???? were the questions that always budged them.. from labour they turned to collecting hair ( in village and towns individuals go door to door and collect the hair that we shed while combing) in exchange of some jewellery, hair clips, rubber bands, small toys, balloons etc.  The hair are later sold. The earning was better than labour but they had to walk all he time. 

Naranbhai, our team member was witness to their hardships he suggested them to bring different shaped balloons so that the kids will get interested in the process and told them that VSSM will give them loan to buy a bicycle so that they can cover more villages in a single day. Since they had no bank account they were worried, we tried to get their accounts opened but they had no money that is required to open the account. So VSSM mended its rules for lending money for these to very hard working individuals and gave them cash loan to buy bicycles. 

It has been two months since they started doing their business on cycles, they can now cover three villages and the earning has increased. They earning goes to Rs. 250 to 300 per day. They are absolutely punctual in paying the instalments, most of the time they pay their instalments before time. 

'We want to work very hard with honesty and give a bright future to our kids,’ is what they are telling Naranbhai. 

'What are your plans ,  what are your dreams?’  Naranbhai asked them.

they just had  smile on their faces, smiles that spoke a thousand words…... 

‘ખુબ મહેનત કરવી છે અને નીતિથી કમાવવું છે’

ભરથરી પરિવારમાં જન્મેલાં રામાભાઈ અને અમરતભાઈના પિતા ચમનભાઈ અને કાળુભાઈ રાવણ હથ્થા પર ભજનો/ગીતો વગાડી રોજીરોટી રળતાં. સતત રઝળપાટભર્યું જીવન. બે ટાંકનો રોટલો હંમેશા નાસીબ પણ ન થાય.

ભાભર તાલુકાના સુથારનેસળીમાં છેલ્લાં ૧૦ વર્ષથી સ્થાઈ રહે પણ ગામલોકો સ્વીકારે નહિ. રેશનકાર્ડ, ચૂંટણીકાર્ડ માટે પણ ખુબ ઝઝૂમવું પડ્યું. વળી ગામથી છેટે ડંગા હોવાના કારણે પોલીસ પણ વગર વાંકે આવીને પકડીને લઇ ગયેલી. આતો vssm સાથે હોવાના કારણે આગળ કશું થયું નહિ, નહિ તો ગુનો કબૂલ થાય – કરાવે અથવા માર તો પડે જ... 

પોતાના પરિવારનો રોજીંદા જીવન ટકાવવાનો સંઘર્ષ રામાભાઈ અને અમરતભાઈ જુએ. કોણ જાણે કેમ ભરથરી પરિવારમાં જન્મ્યા હોવા છતાં કંઠ સારો ના નીકળ્યો. એટલે રાવણહથ્થા પર ગાવાનું અને યાચવાનું તો થવાનું નહોતું. નાની-મોટી મજૂરી બંને જણા કરે. પોતાનો સ્વતંત્ર પરિવાર પણ થયો પણ એક પ્રશ્ન રોજ થાય, આમ રઝળી – ભટકી સમાજથી હળધૂત થઈને કાયમ જીવવાનું? મારા બાળકો પણ આવું જ જીવશે? શું કરવું? આમ વિચારતા બજાણીયા સમુદાય જે કામ કરે છે તે માથું ઓળતા કાંસકામાં ઊતરતાં વાળ એકત્ર કરવાનું બદલામાં વાળ જેમની પાસેથી લે છે એમેને ફુગ્ગા, બોરિયા, માથામાં નાખવાની પીન આપવાનું શરુ કર્યું અને આ વાળ વેચીને તેમને પ્રમાણમાં ઠીક એવું મળતર પણ મળવા માંડ્યું. બે ભાઇઓ રોજ ઘરેથી ગામો નક્કી કરીને નીકળે અને એક દિવસમાં એક ગામ ફરે.. પગપાળા કેટલું થાય?

vssm ના કાર્યકર નારણ આ બંનેની મહેનતને જુએ. નારણે બંનેને વાળ એકત્રીત કરવાની સાથે સાથે બાળકોને ગમતાં ફુગ્ગા તે પણ જુદા જુદા આકારના વેચવા માટે કહ્યું અને તે માટે સાયકલ ખરીદવા માટે સંસ્થા લોન આપશે તેવી વાત કરી. પહેલાં તો રામાભાઈ અને અમરતભાઈ બંનેને થયું કે, લોન લઈશું અને ભરપાઈ નહીં થાય  તો? પણ નારણે એમને એમની જ મહેનત પર ભરોષો રાખી મહેનત કરવાં કહ્યું પરિણામ તો મળશે જ એવી પોતાનામાં શ્રદ્ધા રાખવાની વાત કરી. બંનેના બેંકમાં ખાતા નહિ સંસ્થા તો જે તે પરિવારને લોનની રકમનો ચેક આપે પણ તે શક્ય નહોતું.. જનધન યોજના અંતર્ગત ખાતા ખોલાવવા પ્રયત્ન કર્યો પણ એ બધું તત્કાલ પાર પડે એમ નહોતું વળી હાથવગા રૂ. ૫૦૦ કે રૂ. ૧૦૦૦ના હોય કે આવી રકમ ભરીને પણ ખાતું ખોલાવે. આપણે બંને ભાઈઓને સાયકલ ખરીદીને આપી. સંસ્થાએ લોન આપવા માટે બનાવેલાં નિયમોમાં છૂટછાટ લઈને આ કરવું જરૂરી લાગ્યું. 

બંને ભાઈઓને સાયકલ આપે બે મહિના જેટલો સમય થયો. પહેલાં ધંધા અર્થે પગપાળા એકાદ ગામ ફરતાં તે હવે બે કે ત્રણ ગામ ફરવા માંડ્યા છે રૂ.૨૫૦ થી રૂ.૩૦૦નો વકરો કરે છે. લોનના હપ્તાની રકમ માટે નારણને ફોન કરવો પડતો નથી નક્કી કરેલી તારીખ પહેલાં નારણને શોધીને તેઓ હપ્તો આપી જાય છે.

‘ખુબ મહેનત કરવી છે અને નીતિથી કમાવવું છે અને મારા બાળકોને સારું ભણાવવાનું છે’ એવી રામાભાઈ અને અમરતભાઈની ખેવના છે. બીજો હપ્તો આપવા આવેલાં બંને ભાઇઓને નારણે પૂછ્યું, ‘તમારું આગળનું આયોજન- સ્વપ્ન શું છે?’ તો બંને ભાઇઓ મંદ મંદ હસે છે, શરમાય છે કોઈ જવાબ નથી આપતા પણ એમની ઊંચી ઉડાન ભરવાની તાલાવેલી જોઈ શકાતી હતી..

ફોટોમાં રામાભાઈ અને અમરતભાઈ..